Փոքր բիզնեսի մարտահրավերները Հայաստանում
Հայաստանում փոքր բիզնեսի դերն առավել ընդգծվում է, քանի որ այն հաճախ հանդիսանում է ոչ միայն եկամտի, այլև համայնքների զարգացման կարևոր աղբյուր։ Սակայն այս ոլորտը բախվում է մի շարք մարտահրավերների, որոնք կարող են խոչընդոտել դրա կայունությանը և աճին։
- Ինգա Թամրազյան
Հայաստանում փոքր բիզնեսը շարունակում է մնալ տնտեսության կարևոր բաղադրիչը, սակայն այս ոլորտը հաճախ բախվում է մի շարք խնդիրների, որոնք կարող են խոչընդոտել դրա զարգացմանը: Ըստ փորձագետների, փոքր բիզնեսները հենվում են նախաձեռնության, ստեղծարարության և աշխատասիրության վրա, բայց իրենց կայունության համար անհրաժեշտ է համապատասխան միջավայր և աջակցություն:
Բիզնես փորձագետ Լևոն Ղազարյանի խոսքով, Հայաստանում փոքր բիզնեսների համար առաջնային խնդիրներից է հարկային ևվարչարարական բեռը, շատ ձեռնարկատերեր դժվարանում են կառավարել իրենց գործը պետական մարմինների հետ աշխատանքի բարդությունների պատճառով: Պետական համակարգի պարզեցումը և փոքր բիզնեսի համար ավելի բարենպաստ հարկային պայմանների ստեղծումը կարևոր քայլեր են ոլորտի զարգացման համար:
Բացի այդ, փորձագետը շեշտեց պետության ֆինանսական աջակցության պակասը, քանի որ բանկերը հաճախ չեն տրամադրում փոքր բիզնեսների համար լավ պայմաններով վարկեր, իսկ այլընտրանքային ֆինանսավորման գործիքները Հայաստանում դեռ թերի են զարգացած: Ղազարյանը կարևորեց նաև կրթության և խորհրդատվության դերը, ասաց, որ շատ փոքր բիզնեսներ ձախողվում են հիմնականում կառավարման սխալներից կամ շուկայում մրցակցության ճիշտ վերլուծության պակասից: Գործարարների վերապատրաստումը կարող է մեծապես բարձրացնել նրանց հաջողության շանսերը: Կարևոր է նաև տեղական և միջազգային շուկաների հետ կապերի հաստատումը, ինչը կարող է նպաստել ապրանքների և ծառայությունների նոր շուկաներ դուրս գալուն. «Մեզ անհրաժեշտ է աջակցել փոքր բիզնեսներին իրենց արտադրանքը արտահանելու հարցում, ինչպես նաև խրախուսել համագործակցությունը մեծ բիզնեսների հետ»,-ասաց Ղազարյանը:
Բիզնես փորձագետ Լևոն Ղազարյանի խոսքով, Հայաստանում փոքր բիզնեսների համար առաջնային խնդիրներից է հարկային ևվարչարարական բեռը, շատ ձեռնարկատերեր դժվարանում են կառավարել իրենց գործը պետական մարմինների հետ աշխատանքի բարդությունների պատճառով: Պետական համակարգի պարզեցումը և փոքր բիզնեսի համար ավելի բարենպաստ հարկային պայմանների ստեղծումը կարևոր քայլեր են ոլորտի զարգացման համար:
Բացի այդ, փորձագետը շեշտեց պետության ֆինանսական աջակցության պակասը, քանի որ բանկերը հաճախ չեն տրամադրում փոքր բիզնեսների համար լավ պայմաններով վարկեր, իսկ այլընտրանքային ֆինանսավորման գործիքները Հայաստանում դեռ թերի են զարգացած: Ղազարյանը կարևորեց նաև կրթության և խորհրդատվության դերը, ասաց, որ շատ փոքր բիզնեսներ ձախողվում են հիմնականում կառավարման սխալներից կամ շուկայում մրցակցության ճիշտ վերլուծության պակասից: Գործարարների վերապատրաստումը կարող է մեծապես բարձրացնել նրանց հաջողության շանսերը: Կարևոր է նաև տեղական և միջազգային շուկաների հետ կապերի հաստատումը, ինչը կարող է նպաստել ապրանքների և ծառայությունների նոր շուկաներ դուրս գալուն. «Մեզ անհրաժեշտ է աջակցել փոքր բիզնեսներին իրենց արտադրանքը արտահանելու հարցում, ինչպես նաև խրախուսել համագործակցությունը մեծ բիզնեսների հետ»,-ասաց Ղազարյանը:
Բիզնեսում կարելի է հաջողության հասնել, սակայն ձախողումը նույնպես տարբերակ է:
Արփի Հախվերդյանը, փորձեց հիմնել բիզնես, սակայն չհաջողեց: Արփին ծնվել և մեծացել է Դիլիջանում, որտեղ մշտապես եղել են ստեղծագործական մտածողությունը և արվեստի հանդեպ յուրահատուկ վերաբերմունքը: Միջնակարգ կրթությունը ավարտելուց հետո նա որոշեց շարունակել ուսումը տնտեսագիտության ոլորտում՝ նպատակ ունենալով հասկանալ բիզնեսի հիմքերը և այն մեթոդները, որոնք կօգնեն իրեն կիրառել յուրահատուկ մոտեցումներ։ Բայց, վերադառնալով ծննդավայր, նա գտավ, որ իր հետաքրքրությունը կապված է փոքր ձեռագործ արտադրության հետ, որտեղ կարող է համատեղել ստեղծագործությունն ու տնտեսագիտական գիտելիքները։ Մի փոքր արտադրամասում Արփին, օգտագործելով բնական մետաղներ, սկսեց արտադրել ձեռագործ զարդեր, որոնք աչքի էին ընկնում իրենց յուրահատուկ ձևավորմամբ։ Սակայն, նույնիսկ ձգտելով ներկայացնել բարձր որակ և յուրահատկություն, նա բախվեց մի շարք խնդիրների։ Տարածքի սահմանափակ լինելը, մատակարարների բացակայությունը, ֆինանսական միջոցների պակասը և մրցակցության մեծությունը շուկայում, դարձան հիմնական դժվարությունները, որոնք էլ խաթարեցին բիզնեսի առաջընթացը։ «Փոքր բիզնեսի համար անհրաժեշտ է ճիշտ ժամանակին աջակցություն, առանց որի անհնար է», ասաց Արփին:
Արփի Հախվերդյանը, փորձեց հիմնել բիզնես, սակայն չհաջողեց: Արփին ծնվել և մեծացել է Դիլիջանում, որտեղ մշտապես եղել են ստեղծագործական մտածողությունը և արվեստի հանդեպ յուրահատուկ վերաբերմունքը: Միջնակարգ կրթությունը ավարտելուց հետո նա որոշեց շարունակել ուսումը տնտեսագիտության ոլորտում՝ նպատակ ունենալով հասկանալ բիզնեսի հիմքերը և այն մեթոդները, որոնք կօգնեն իրեն կիրառել յուրահատուկ մոտեցումներ։ Բայց, վերադառնալով ծննդավայր, նա գտավ, որ իր հետաքրքրությունը կապված է փոքր ձեռագործ արտադրության հետ, որտեղ կարող է համատեղել ստեղծագործությունն ու տնտեսագիտական գիտելիքները։ Մի փոքր արտադրամասում Արփին, օգտագործելով բնական մետաղներ, սկսեց արտադրել ձեռագործ զարդեր, որոնք աչքի էին ընկնում իրենց յուրահատուկ ձևավորմամբ։ Սակայն, նույնիսկ ձգտելով ներկայացնել բարձր որակ և յուրահատկություն, նա բախվեց մի շարք խնդիրների։ Տարածքի սահմանափակ լինելը, մատակարարների բացակայությունը, ֆինանսական միջոցների պակասը և մրցակցության մեծությունը շուկայում, դարձան հիմնական դժվարությունները, որոնք էլ խաթարեցին բիզնեսի առաջընթացը։ «Փոքր բիզնեսի համար անհրաժեշտ է ճիշտ ժամանակին աջակցություն, առանց որի անհնար է», ասաց Արփին:
Հարցին, թե ինչու նա չի դիմել պետության կողմից իրականացվող ծրագրերի աջակցությանը, Արփին ավելացրեց. «Ես բավարար տեղեկացված չէի այն ծրագրերի մասին, որոնք կարող էին օգնել։ Սակայն, այն քիչ հնարավորությունները, որոնց մասին տեղյակ էի, բարդ էին հասանելիության տեսանկյունից կամ պահանջում էին երկարատև գործընթացներ։ Սա խոչընդոտեց ինձ՝ ավելի վաղ դիմելու»: Արփին կարծում է, որ պետությունը պետք է ոչ միայն ստեղծի աջակցման ծրագրեր, այլ և խթանի դրանց մասին իրազեկումը և հեշտացնի դիմումների գործընթացը։ Երբեմն փոքր բիզնեսները պարզապես չունեն ռեսուրսներ, որպեսզի դիմեն մասնագիտական խորհրդատվության կամ ներգրավեն նոր տեխնոլոգիաներ։ Պետության աջակցությունը կարող է լինել այն շարժիչ ուժը, որը կփրկի բիզնեսը ճգնաժամային պահերից:
Արփին նաև ասաց, որ անհրաժեշտ է ուժեղացնել պետական և մասնավոր հատվածների համագործակցությունը՝ ձեռնարկատերերի համար ավելի բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու նպատակով։
Այժմ Արփիի բիզնեսը կանգնած է փակման վտանգի առաջ։ Նրա պատմությունը ապացույցն է այն բանի, որ բիզնեսի հաջողությունը պահանջում է համբերություն, ներդրում և երկարաժամկետ ռազմավարություն։ Արփին չի կորցնում հավատը, որ այս փորձը կարող է հիմք դառնալ ապագա նոր նախաձեռնությունների համար։
Մեկ այլ օրինակ է Սեդա Մուկուչյանի փոքր ու հաջողակ բիզնեսը: Սեդան դիմել էր պետական դրամաշնորհային ծրագրին՝ նպատակ ունենալով ստեղծել ջերմոցային տնտեսություն։ Նա համոզված էր, որ այս քայլը կօգնի իրականացնել իր ցանկությունը՝ ապահովել թարմ և որակյալ գյուղմթերք ինչպես տեղի բնակիչների, այնպես էլ շուկայի համար։ Դրամաշնորհի հաստատումը թույլ տվեց Սեդային ստեղծել ժամանակակից ջերմոց՝ հագեցած նորագույն տեխնոլոգիաներով։ «Այս ծրագրի շնորհիվ ես ոչ միայն հնարավորություն ստացա իրականացնել իմ գաղափարը, այլ նաև ապահովել աշխատատեղեր տեղի բնակիչների համար», - պատմեց նա։ Գյուղում արդեն մի քանի կանայք ու տղամարդիկ աշխատում են ջերմոցում: Պետության կողմից տրված ֆինանսական աջակցությունն օգտագործվեց նոր սարքավորումներ ձեռք բերելու և արտադրությունը կայունացնելու համար։
Սեդան ջերմոցում բանջարեղեն է աճեցնում` օգտագործելով միայն բնական պարարտանյութեր: Նա ասաց, որ իր բիզնեսը կայուն է ու զարգացող, պետության աջակցությունը կարևոր գործոն էր փոքր բիզնեսում հաջողության հասնելու համար:
Սեդայի պատմությունը ծառայում է որպես հաջողության օրինակ մյուս ձեռնարկատերերի համար։
Սեդան ջերմոցում բանջարեղեն է աճեցնում` օգտագործելով միայն բնական պարարտանյութեր: Նա ասաց, որ իր բիզնեսը կայուն է ու զարգացող, պետության աջակցությունը կարևոր գործոն էր փոքր բիզնեսում հաջողության հասնելու համար:
Սեդայի պատմությունը ծառայում է որպես հաջողության օրինակ մյուս ձեռնարկատերերի համար։
Բիզնեսի զարգացման փորձագետ Լևոն Ղազարյանն ասաց, որ, չնայած վերջին տարիներին փոքր բիզնեսի աջակցությունը որոշակիորեն ավելացել է, դեռ շատ խնդիրներ են մնում։ Հայաստանում փոքր բիզնեսները հաճախ բախվում են նաև հարկային օրենսդրության խնդիրներին, որոնք բարդացնում են նրանց գործունեությունը։ Օրինակ, աշխատաշուկայում գրանցման և հարկային հաշվառման գործընթացները շատ անգամ խնդիրներ են առաջացնում այնպիսի փոքր բիզնեսների ձեռնարկատերերի համար, որոնք չունեն իրավաբանական գիտելիքներ կամ համապատասխան խորհրդատու-մասնագետներ։ Սա հանգեցնում է բարձր ֆինանսական ծախսերի և վարչական ծանրաբեռնվածության:
Փորձագետընաև ավելացրեց, որ եթե Հայաստանը ցանկանում է տեսնել փոքր բիզնեսը կայուն ու աճող, ապա պետք է գործի համատեղ`կառավարությունը, մասնավոր հատվածը և հասարակությունը պետք է միավորեն իրենց ուժերը՝ լուծելու այս ոլորտի մարտահրավերները։
Փորձագետընաև ավելացրեց, որ եթե Հայաստանը ցանկանում է տեսնել փոքր բիզնեսը կայուն ու աճող, ապա պետք է գործի համատեղ`կառավարությունը, մասնավոր հատվածը և հասարակությունը պետք է միավորեն իրենց ուժերը՝ լուծելու այս ոլորտի մարտահրավերները։