Չնայած վիրտուալ ակտիվների լայն տարածմանը՝ դրանք հանրության շրջանում միանշանակ չեն ընկալվում․ մի մասն այն դիտարկում է որպես ֆինանսական նորարարություն և ազատ շուկայի զարգացման հնարավորություն, մինչդեռ մյուսները լուրջ մտահոգություններ ունեն ֆինանսական անկայունության, կիբերխարդախությունների և անօրինական գործարքների աճի վերաբերյալ։
Հայաստանում կրիպտոակտիվներն առաջին անգամ գործարկվել են 2017 թվականին։ Մինչդեռ աշխարհի խոշոր տեխնոլոգիական հսկաները՝ ինչպես, օրինակ, Meta-ն, Google-ը կամ Tesla-ն, դեռ ավելի վաղ էին սկսել հետաքրքրվել բլոկչեյն տեխնոլոգիաներով և կրիպտոարժույթներով՝ դրանք դիտարկելով որպես ապագայի ֆինանսական նորարարություն։ Այս համատեքստում Հայաստանը նույնպես հայտնվեց համաշխարհային գործընթացների ազդեցության տակ։ Սակայն այստեղ կրիպտոարժույթների ոլորտը գտնվում է կարգավորվող և ոչ կարգավորվող դաշտերի սահմանագծին։ Մեդիափորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանի խոսքով՝ պաշտոնական վիճակագրական տվյալներ, ցավոք, չկան, քանի որ կրիպտոարժույթները գործում են «մոխրագույն գոտում»։
Կրիպտոակտիվներ՝ հնարավորությու՞ն,
թե՞ մարտահրավեր
Ըստ «Forbes»-ի՝ կրիպտոակտիվները գրավում են ներդրողների ուշադրությունը ողջ աշխարհում։ Մի շարք առավելությունների կողքին նշվում են նաև խնդիրները։
«Նախորդ տարիների համեմատ՝ 2024 թվականին Հայաստանում համակարգչային հանցագործություններն աճել են 20%-ով։ Աճի հիմնական պատճառներից մեկը կրիպտոարժույթների լայն տարածումն է, որը խարդախներին տալիս է նոր հնարավորություններ։
Նախկինում հանցագործները գումար շորթելու համար պահանջում էին բանկային փոխանցումներ կամ կանխիկ գումար, սակայն այսօր նմանատիպ դեպքերի 80-ից 100%-ում նրանք պահանջում են վճարել կրիպտոարժույթներով, քանի որ դրանց հետագծելիությունը բարդ է»։
Պատկերացրու՝ ստանում ես նամակ մտերիմ ընկերոջիցդ, որն օգնություն է խնդրում քեզնից։ Ամեն ինչ՝ լուսանկարը, գրելաոճը, ձայնը, լիովին համապատասխան է իրականին։ Ինչի՞ վրա կասկածել։
Ժամանակակից թվային խարդախները այլևս չեն հորինում նոր հնարքներ։ Նրանք օգտագործում են արդեն գոյություն ունեցողը՝ մեր տվյալները, լուսանկարները, ընկերների շրջանակը, առցանց շփումները։ Ստորև ներկայացված անիմացիոն պատմությունը հենց այդպիսի մի դեպքի մասին է․ երբ թվացյալ անմեղ հաղորդագրությունը վերածվում է շղթայական խաբեության, որի թիրախում կարող է հայտնվել յուրաքանչյուրը։
Հայկ Մկրտչյան
ՀՀ ՆԳՆ Կիբերհանցագործու-թյունների դեմ պայքարի վարչության պետ
Ներկայացված պատկերաշարը գեներացվել է արհեստական բանականությամբ աշխատող վիզուալ գործիքներով՝ Canva, Vyond և Storyboard That։
2024 թվականի մայիսին հանրային քննարկման է ներկայացվել «Կրիպտոակտիվների մասին» օրենքի նախագիծը, որը դեռ շտկման փուլում է։ Այն նպատակ ունի սահմանել կրիպտոակտիվների թողարկման, շրջանառության և դրանց հետ կապված ծառայությունների մատուցման կարգավորումները։
Միևնույն ժամանակ նկատվում է հակասություն կառավարության տարբեր ճյուղերի մոտեցումների միջև։ Օրինակ՝ եթե ԿԲ-ը խիստ սահմանափակումներ է կիրառում, ապա Էկոնոմիկայի և Բարձր տեխնոլոգիական արդյունաբերության նախարարությունները ոլորտը ճանաչում են գերակա։ 2024 թ գարնանը ՎԵԲ3 հիմնադրամի նախաձեռնությամբ Հայաստանի ազգային պոլիտեխնիկական համալսարանում բացվել է աշխարհում առաջին «Բլոկչեյն և ՎԵԲ3 տեխնոլոգիաներ» կրթական ծրագիրը՝ ԲՏԱ նախարարության աջակցությամբ։ Ոլորտի գործիչներն անհանգստանում են, որ կրիպտոակտիվների շուկան կարգավորելու Հայաստանի ջանքերը կարող են հակառակ արդյունքը տալ, եթե կանոնակարգերը չափազանց խիստ լինեն: «Բիթքոյն Արմենիա» ընկերության հիմնադիր Էդուարդ Ավետիսյանը Հայաստանի
հանրային հեռուստաընկերության հետ հարցազրույցում նշել է․
- ⚠️Բարձր ռիսկեր՝ կապված փողերի լվացման, ահաբեկչության, ֆինանսավորման և շուկայական մանիպուլյացիաների հետ
- 🛡️Ներդրումների ոչ բավարար պաշտպանություն
- ⚖️Անհավասար մրցակցային պայմաններ ավանդական ֆինանսական համակարգերի համեմատ
Կրիպտոարժույթ․ կոռուպցիոն ռիսկեր
ԿԿՀ-ից տեղեկացնում են, որ հանձնաժողովի՝ անհատների կրիպտոարժույթները և գործարքները վերահսկելու գործիքներն ու մեխանիզմները սահմանափակ են, սակայն չհայտարարագրելու դեպքում մարդիկ ստիպված են լինելու զարտուղի ճանապարհներ գտնել կրիպտոարժույթն այլ արժույթի վերածելու կամ դրանով գործարքներ կատարելու համար, որն էլ կարող է հասանելի դառնալ և՛ հանձնաժողովին, և՛ իրավապահ մարմիններին։
Կրիպտոարժույթներով կատարվող գործարքներում հնարավոր ռիսկեր են, մասնավորապես, թվային եղանակով կաշառքի ստացումը և հնարավոր յուրացումը՝ հիմք ընդունելով դրամական միջոցների հնարավոր անվերահսկելի շարժը։ Կենտրոնական բանկը (ԿԲ) ևս չի վերահսկում կրիպտոարժույթով կատարվող գործարքները, ուստի հանձնաժողովը չունի այդ գործարքների վերաբերյալ տեղեկություն։ Ստացվում է, որ եթե անհատները չհայտարարագրեն իրենց կրիպտոարժույթները, ԿԿՀ-ն չի կարող ստուգել նրանց կրիպտոունեցվածքը։
SoftConstruct տեխնոլոգիական հսկայի ստեղծած Fasttoken-ը դարձել է հայկական ծագմամբ առաջին թվային ակտիվը, որը հասանելի է միջազգային հանրությանը հանրային վաճառքի ձևաչափով։ Այս քայլը կարևոր նշաձող է Հայաստանի համար՝ որպես նորարարական հարթակ կրիպտոակտիվների և Web3 տեխնոլոգիաների զարգացման ոլորտում։ Ներկայումս, FTN-ի գինը կազմում է $4.35։
Այսպիսով, FTN-ի գինը նախնական հանրային վաճառքի արժեքից աճել է մոտ 10.5 անգամ։
Հայաստանում գործարկվել է նաև առաջին NFT ֆիջիթալ սփեյսը՝ համադրելով արվեստն ու տեխնոլոգիան մի տարածքում։ Դուբայից հետո այժմ Երևանում՝ Arhvestanots by Door-ում, գործում է ftNFT պատկերասրահը, որը միավորում է ֆիզիկական և թվային արվեստը՝ ներկայացնելով եզակի NFT գործեր: Ներկայացված հավաքածուները հնարավոր է ձեռք բերել նաև ՀՀ դրամով՝ նոր հնարավորություն ստեղծելով հայ ստեղծագործողների և տեխնոլոգիական նորամուծությունների սիրահարների համար։ Այստեղ ցուցադրվում են Akneye-ի, Funky Bunch-ի, Արթուր Սարյանի, Դավիթ Գալստյանի և այլ ստեղծագործողների աշխատանքները։ ftNFT-ն ոչ միայն արվեստի նոր ձևաչափ է, այլև հայկական ստեղծարարության ներկայացումը թվային ապագայում։
Հայաստանում ակնհայտ է ոլորտի ակտիվացումը․ կրիպտոարժույթների թեման շարունակ հանդիպում է փողոցներում՝ տերմինալների տեսքով, սոցիալական ցանցերում՝ գովազդներով, իսկ տարբեր հարթակներում՝ դասընթացների առաջարկներով։
«Կրիպտոն ինձ համար ազատություն է. այստեղ դու ես կառավարում քո ժամանակը։ Ճիշտ է, ոլորտը լարված է, բայց ղեկավարդ դու ես»։
Քանի դեռ մյուսները կասկածով էին մոտենում կրիպտոյի «կտրուկ աճին ու անկմանը», Ալբերտը համբերատար ոլորտն ուսումնասիրել է՝ փորձելով հասկանալ ոչ միայն թվերը, գներն, այլև ամենակարևորը՝ շուկայի հոգեբանությունը։
Ալբերտ Գևորգյանը վարում է սեփական Telegram ալիքը։ Ունի շուրջ 5000 հետևորդ։ Հարթակն օգտագործում է կրիպտոակտիվների մասին վերլուծություններ, խորհուրդներ ու շուկայական դիտարկումներ հրապարակելով՝ նպատակ ունենալով օգնել մյուսներին խուսափել այն սխալներից, որոնց միջով ինքն անցել է։
Չնայած այն հանգամանքին, որ կրիպտոարժույթները հաճախ սխալ են ընկալվում հանրության կողմից, իրականում դրանք ներկայացնում են դեռ ամբողջությամբ չբացահայտված տնտեսական հնարավորություններ։ Այո, դրանք վտանգներ են պարունակում, բայց նաև մի նոր դարաշրջան են տնտեսական համակարգում։ Հարցն այն չէ՝ օգտագործե՞լ, թե՞ ոչ, այլ՝ ինչպես օգտագործել խելամիտ ու անվտանգ։
- Ակտիվացնել երկփուլային նույնականացումը՝ էլ. փոստի, սոցիալական ցանցերի, բանկային հաշիվների և կրիպտոարժույթային հարթակներում գրանցված անհատական հաշիվների համար։
- Օգտագործել երկար և բարդ գաղտնաբառեր, որոնք պարունակում են մեծատառեր, փոքրատառեր, թվեր և հատուկ նշաններ։
- Չվստահել որպես բանկի, որևէ միջազգային կամ պետական կառույցի աշխատակից ներկայացած անձանց, ովքեր հեռախոսազանգերի միջոցով տարբեր պատրվակներով փորձում են ստանալ բանկային կամ այլ տվյալներ, որի արդյունքում հնարավոր է դառնալ համակարգչային հափշտակության զոհ։
- Զգուշանալ «երաշխավորված բարձր եկամուտներ առանց ռիսկի» խոստացող գովազդներից և առաջարկներից։
- Չվստահել անհայտ կամ նորաստեղծ հարթակներին (օրինակ՝ կեղծ կրիպտոարժութային բորսաներ)։
- Ստուգել կայքի գրանցման տարեթիվը, սեփականատերերի մասին տեղեկությունը և օգտատերերի կարծիքները:
ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՀԱՂՈՐԴԱԿՑՈՒԹՅՈՒՆ ԵՎ ՍԵՐՎԻՍ
ՀԱՆՐԱՅԻՆ ՀԱՂՈՐԴԱԿՑՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԼՐԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ԳՈՒԿ (գիտաուսումական կենտրոն)