Սերս գյուղը ունի մոտավորապես 90 բնակիչ։ Նախկինում գյուղը այլ անվանում է ունեցել ՝ Աստղունի։ Մարդիկ այստեղ զբաղվում են անասնապահությամբ և մեղվաբուծությամբ։ Չնայած նրան, որ գյուղն ունի շատ խնդիրներ, բնակիչները երջանիկ են ապրում իրենց գյուղում։ Շատ են նեղսրտում, երբ գյուղից մարդիկ գնում են, բայց ասում են․

-Է՜, ինչ արած, որ էստեղ ապագա չկա, պայմաններ չկան, ջահելները մնան ի՞նչ անեն։

Սերսում տները հիմնականում դատարկ են։ Իսկ բնակիչների մեծ մասը կազմում են մեծահասակ մարդիկ։ Գյուղը մարզկենտրոնից հեռու է գտնվում և տրանսպորտի բացակայության պատճառով մարդիկ դժվար են տեղաշարժվում։ Ծնողները իրենց երեխաներին մանկապարտեզ կամ դպրոց սեփական մեքենաներով են տանում։

Սերսի բնակիչ Գրիգոր Ավագյանը ասում է․

-Եթե ես ընտանիք կազմեմ, երեխա ունենամ, ինչու պիտի ստիպված լինեմ կիլոմետրերով ճանապարհ անցնել, որ իմ երեխան դպրոց գնա։Մեր ամենամեծ խնդիրը դպրոցն է։ Եթե այն փակվի, մնալու պատճառ էլ չի լինի։

Մեծ խնդիր է նաև գյուղում աշխատանքի և տրանսպորտի բացակայությունը։ Գյուղացին ամեն ինչ ստեղծում է սեփական ուժերով, բայց, եթե ունենա կողմնակի եկամտի աղբյուր, երբեք չի հեռանա գյուղից։

Սերսը գազաֆիկացված չէ։ Իսկ գրեթե բոլորի տան բակերում տեղադրված են այս լվացարանները, որտեղից հոսում է սարերից եկող մաքուր ջուրը։ Բոլորի մառանները առատ են՝ կաթ, մածուն, հորած պանիր, պահածոներ։ Ըստ բնակիչների՝ գյուղը հարուստ բնություն ունի.բայց թե ո՞ր մի ջահելը կգա գյուղում հող կմշակի , կով կպահի․․․»

Սերսի եկեղեցին է։ Հիմնադրման տարեթիվը անհայտ է (ինչպես նաև գյուղի կառուցման տարեթիվը): Հայտնի է միայն այն, որ եկեղեցին առաջին անգամ վերանորոգվել է 1525 թվականին։ Այժմ գտնվում է ավերակ վիճակում։ Մոտ երկու տարի առաջ գյուղացիները փորձել են իրենց ուժերով վերանորոգել այն։

«Համայնքապետարանի օգնությամբ հույս ունենք, որ եկեղեցին կվերանորոգվի և կունենա ավելի լավ տեսք, քան այժմ»:

Նարեկ Բենիամինյանն է՝ դպրոցի միակ 9-րդ դասարանի աշակերտը։ Դպրոցում սովորում է 6 հոգի։ Ուսուցիչները նշում են, որ անգամ մեկ աշակերտի դեպքում էլ, նրանք պատրաստ են նույն նվիրվածությամբ իրենց գործը կատարել։

-Լինելով սահամանմերձ գյուղի դպրոց, մենք երբևէ ֆինանսավորման խնդիր չենք ունեցել։ Դպրոցը հիմնավերանորգվել է։ Կահույք ունենք, ջեռուցում ունենք։ Սակայն դպրոցը փակվելու վտանգ ունի, քանի որ աշակերտների թիվը շատ քիչ է, -ասում է Սերս գյուղի հիմնական դպրոցի տնօրեն Էմանուել Հարությունյանը։

«Որպես սահամանմերձ բնակավայր մենք շատ առավելություններ ունենք։ Բայց այսօրվա երիտասարդները չեն ուզում ո՛չ անասնապահությամբ զբաղվել, ո՛չ հողագործությամբ։ Գյուղը ազատված է բոլոր տեսակի հարկերից։ Մեղավորներ չպետք է փնտրենք իշխանության շրջաններում, այլ մեր մեջ, քանի որ մենք ենք այլ կյանք ուզում ու ձգտում գնալ գյուղից»։

Սերսի հիմնական դպրոցի հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի Նաիրա Մամաջանյանն ասում է․

-Կրթությունը անհրաժեշտություն է։ Այստեղի երեխաները մեղավոր չեն, որ ապրում են մայրաքաղաքից հեռու, սահմանամերձ գյուղում։ Յուրաքանչուր դասի ընթացքում մենք ցանկանում ենք ավելին տալ, բայց դժվար է քիչ աշակերտների դեպքում հետաքրքրություն ապահովել։

«Սերսում տարվա բոլոր եղանականերն են գեղեցիկ, բայց ինչքան էլ զմայլվենք բնությամբ, ընտանիքը պահել է պետք։ Գյուղը խանութ չունի, ձմռանը այստեղ դժվար է,գնալով ամեն բան ամայանում է։․․․»

96-ամյա Սիրուշ տատը Սերս գյուղի ամենատարեց բնակիչն է։ Ասում է․

-120,150 տուն էր ու հարուստ գյուղ էր։ Կողքի գյուղերը մեր գյուղից կախում ունեին։ Քանդվեց էլի, ես ի՞նչ իմանամ, բոլորը թողին, գնացին․․․

Տիկին Սուսաննան է, շատ է տխրում, որ մարդիկ գնում են Սերսից, ասում է․

-Երիտասարդները գնացել են, նրանց հետաքրքրող ոչինչ չկա գյուղում, մնացել են միայն ծերերը։ Ոչ ոք չի ուզում այստեղ ընտանիք կառուցել։ Վտանգ չկա, ոչ էլ վախենում ենք, միայն թե աշխատատեղեր չկան։ Մարդիկ իրենց ստեղծածն են վաճառում , ապրում։ Մի դեղի համար էլ գնում հասնում ենք Վայք։ Էնքան հարցեր կան, ա՜խր․․․

Վերջին տարիներին գյուղում եղել են բարելավումներ։ Կառուցվել է ներքին ջրագիծ,սակայն ջրամատակարարման խնդիր դեռ կա։ Բնակիչները ամենօրյա ջուր չունեն, կարողանում են օգտվել ընդամենը մի քանի ժամով։ Ըստ գյուղապետ Արտաշես Գալստյանի՝ այս տարի շատ ծրագրեր են նախատեսվում իրականացնել գյուղում։

«Մտադիր ենք մանկապարտեզ կառուցել և վերանորոգել հանդիսությունների սրահը։ Մեր համայնքում կան պապենական հին ջրհորներ, որոնք մտադիր ենք վերանայել և զբոսաշրջությունը զարգացնել»։

Գյուղում գործում է երկու խանութ, սակայն բնակիչների խոսքով՝ դրանցում չկան անհրաժեշտ ապրանքներ, որոնք կբավարարեն իրենց ամենօրյա կարիքները։ Նիգավանն ունի եկեղեցի, որը վերակառուցվել է 1857 թվականին և քսանից ավել մատուռներ։

-Մենք տրանսպորտ չունենք, ընդամենը 7 կիլոմետր Ապարան հասնելու համար վճարում ենք 1000 դրամ։ Ձմեռները այստեղ շատ ցրտաշունչ են։ Լավ կլինի, որ ճանապարհները հիմնանորոգվեն, ոչ թե թեթևակի նորոգվեն։ Առաջ գյուղում անասնապահությունը զարգացած էր ,հիմա գնալով քչացել է , որովհետև արտադրած կաթը յուրացնելու հնարավորություն չկա, դրանից ժողովուրդը հիասթափվում է, - ասում է Նիգավանի միջնակարգ դպրոցի ուսուցչուհի՝ Գայանե Գրիգորյան։

Նիգավանի միջնակարգ դպրոցի փոխտնօրեն Անդրանիկ Թորոսյանն ասում է․

-Պատկերացրեք մի կենդանի էակ, որի երակը կտրում ես և թողնում, որ ինքնուրույն շարունակի շարժվել։ Հենց այդպես է կտրված գյուղացու «երակը»՝ առանց հենարանի։ Մեր գյուղի բնակչության 30%-ն անասուն չունի, «մաքուր հայ» են դարձել, ինչ ունեն վաճառում, գնում են Երևան։

Նուշիկ Շահբազյանն է՝ 63 տարի ապրում է Նիգավան գյուղում։ Ասում է․

-Առաջ գյուղում լավ էր, մարդիկ գոնե միմյանց տուն հյուր էին գնում։ Հիմա բոլորը հոգսերով մեկուսացած են իրենց տներում։ Ամբողջ օրը մարդիկ տանջվում են գոմից տուն, տնից գոմ, երիտասարդությունը այստեղ ապագա չունի։ Գոնե աշխատելու տեղեր լինեն, մարդիկ աշխատեն, զբաղվելու բան ունենան, ի՞նչ ասեմ․․․

Արամը արմատներով Նիգավանից է, սակայն 30 տարի ապրել է Արցախի հանրապետության Քաշաթաղ շրջանի Հոչանց համայնքում։ 2020 թվականի տեղահանումների ժամանակ նորից վերադարձել է գյուղ, տուն գնել ու զբաղվել գյուղատնտեսությամբ։ Թե ի՞նչ պայմաններ են հարկավոր, որպեսզի գյուղացին չլքի իր գյուղը, Արամը պատասխանում է․

-Վերահսկողություն շուկայում։ Խանութներում ջուրը արժե 150 դրամ է, իսկ մեկ լիտր կաթը մեզանից գնում են 140 դրամով, բայց նույն կաթնամթերքը խանութներում ավելի թանկ արժե։ Երիտասարդները գերադասում են գնալ շոգին-կրակին Երևանում շինարարությամբ զբաղվել ,քան գյուղում՝ անասնապահությամբ։ Իմ երեխաների համար այստեղ ապագա չեմ տեսնում։ Ես սիրում եմ մեր գյուղը, մթնոլորտը շատ լավն է, բայց, եթե չունենք նորմալ ապրելու պայմաններ, միևնույն է, անելու ենք այն` ինչը մեր ու մեր երեխաների համար ավելի հարմար է։

Արամի կինը՝ Մարուսյան, արմատներով Արցախից է։ Ասում է․

-Եթե ինձ հարցնեին՝ տեսե՞լ ես դրախը,ես կասեի՝ այո, ես տեսել եմ Արցախ աշխարհի դրախտը։ Նիգավանում հոգով լի չեմ ապրում,մեկ-մեկ դիմացի սարերն եմ նմանեցնում Արցախի բնությանը։ Պետության հիմքը սկսվում է սահմանից ու գյուղից, եթե մենք զարկ չենք տալիս գյուղի զարգացմանը, չենք կարող ունենալ լավ տնտեսություն։Այսօր ամեն բան բարձիթողի վիճակում է։ Գյուղն այնքանով է լավ, որ այստեղ դեռ բարոյախրատական մեթոդները գործում են։