Դասախոս՝ Լիլիկ Ստեփանյան, բ․գ․թ․
Հայկական մեդիայի ուշադրությունը, արվեստի ոլորտում, հիմնականում կենտրոնանում է որոշակի ուղղությունների վրա՝ մասնավորապես կերպարվեստի, իսկ այլ ճյուղերի՝ լուսանկարչության, պարի, թատրոնի մասին մեր պատկերացումները կարծես սահմանափակ են կամ մակերեսային։
Թյուրիմացություն է առաջանում, քանի որ հայերենում շատ հաճախ երկու դեպքերում էլ կիրառվում է ժամանակակից արվեստ եզրույթը։
Ժամանակակից արվեստ (Contemporary art) ուղղությունը ձևավորվել է 1960-ական թվականներին և բնորոշվում է նոր մեթոդների և մեդիաների օգտագործմամբ։ Այն ներառում է նոր ձևեր, ինչպիսիք են վիդեոարտը, ինստալացիան, ռեդի մեյդը, պերֆորմանսը և այլն։
Մինչդեռ մոդեռն արվեստը ժամանակագրորեն ներառում է ավելի վաղ շրջան` 19-րդ դարի վերջից մինչև 20-րդ դարի կեսերը։
Ի տարբերություն դասական արվեստի, որը կարելի է շատ հաճախ պարզապես տեսողությամբ ընկալել, ժամանակակից արվեստը իրենից ենթադրում է խորը ուսումնասիրություն և բացատրության անհրաժեշտություն։ Այն միտված է ավելի շատ նոր գաղափար, «քաղաքական» խնդիր փոխանցելուն, քան էսթետիկ բավարարվածությանը։
Համացանցում հաճախ դժվար է գտնել արվեստին վերաբերող որակյալ հայալեզու տեղեկատվություն:
Որակյալ հաղորդման վառ օրինակ է Առաջին ալիքի 2020 թվականից թողարկած Ֆիլմաշարը, որը պատմում է Հայաստանում ապրող և ստեղծագործող արվեստագետների մասին:
Ժամանակակից արվեստի մասին իր զանազան թեմաներով աչքի էր ընկնում նաև Artասովոր վիդեոփոդքասթը, որն ստեղծվել է Բուն TV-ի և Գաֆէսճեան արվեստի կենտրոնի համագործակցության արդյունքում։ Փոդքասթը վարողները՝ կենտրոնի ցուցադրությունների գծով տնօրեն Արմեն Եսայանցն ու կրթության գծով տնօրեն Ելիզավետա Շիրինյանն են։ Այն եթեր է հեռարձակվել 2022- 2025 թթ․ և ունեցել 56 հաղորդում։ Հաղորդման շրջանակում քննարկվել են արվեստի ճյուղերի, արվեստագետների գործունեության և այլ արվեստոտ թեմաների մասին՝ ինչպես հայկական, այնպես էլ միջազգային ասպարեզում, թեմաներ, որոնց վերաբերյալ բարդ է գտնել հայալեզու տեղեկություն։
«Այնպես չէ, որ մեկ օրում մեր հասարակությունը կսկսի ընկալել ժամանակակից արվեստը, ո՛չ, դա ժամանակ է պահանջում և որոշակի ցանկություն։ Շատերը ուզում են միանգամից մտնել սրահ և այդ էֆեկտը զգալ, բայց այդպիսին է ժամանակակից արվեստը, այդպիսին է կոնցեպտուալ արվեստը, պետք է մի քիչ ընկղմվել դրա մեջ, մի քիչ կարդալ և փորձ անել հասկանալ այն։
Իսկ արվեստի հիմնական գործառույթը, ես կարծում եմ՝ կրթելն է»։
Ready Made (պատրաստի առարկա)
Գործը համարվում է "Ready Made" ուղղության առաջին կարևոր քայլերից մեկը։
Այն դադաիզմի և կոնցեպտուալ արվեստի ամենահայտնի գործերից մեկն է։ Դադաիզմի ներկայացուցիչները մերժում էին տրամաբանությունը, դատողությունը և կարևորում գաղափարը, մտահղացումը։ Շատրվանը հարցականի տակ դրեց արվեստի սահմանումները․․․
Ըստ արվեստաբան Ելիզավետա Շիրինյանի՝ այսօրվա ամենագլոբալ խնդիրներից մեկը մեր երկրում ժամանակակից արվեստի թանգարանների բացակայությունն է։
1972թ․ Հայաստանի Խորհրդային Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանում բացվեց Ժամանակակից արվեստի թանգարանը։ Խորհրդային ժամանակներում հիմնադրման թույլտվությունը ստանալու համար Հենրիկ Իգիթյանը մեծ ջանք է ներդրել։ Որպես մասնագիտացված ժամանակակից և մոդեռն արվեստի թանգարան, այն դարձավ առաջինը Սովետական Միության տարածքում, և հետագա 20 տարիների ընթացքում անփոփոխ պահեց իր դիրքը։
Թանգարանի ստեղծման գործում 60-ական թվականների հայ լավագույն նկարիչները մեծ աջակցություն ցուցաբերեցին Հ․Իգիթյանին։ Թանգարանում կարելի է գտնել հայ ժամանակակից նկարիչների՝ Մինաս Ավետիսյանի, Ռուդոլֆ Խաչատրյանի, Հենրիկ Էլիբեկյանի, Հակոբ Հակոբյանի և այլ հայ հանրաճանաչ նկարիչների ու քանդակագործների աշխատանքները։
«Սակայն թանգարանը, զուտ ժամանակագրորեն, ներառում է աշխատանքներ, որոնք ստեղծվել են նախորդ դարում և ցուցադրվող արվեստագետներից շատերն էլ նույնիսկ այսօր կենդանի չեն։ Այնուամենայնիվ, մենք ունեցել ենք դեռևս այդ թվականից, 15 հանրապետությունից հենց Հայաստանում, ինչը նաև խոսում է հայի նորարար, համարձակ և ստեղծարար լինելու մասին»,- ասում է Լիզան։
ՆՓԱԿ-ը ժամանակակից արվեստի կենտրոն է, որը բացվել է 1990թ․։
Այն եղել է տարածաշրջանում առաջինը, որն զբաղվել է խմբակային ցուցադրությունների կազմակերպմամբ՝ սկսելով տարեկան 1 ցուցադրությունից։ Այսօր դրանց թիվը հասնում է 20-ի։
Ամեն տարի, կազմակերպելով 1 ցուցահանդես Թումանյանի տուն-թանգարանում, Ժամանակակից արվեստի թանգարանում, փորձում էին ճանաչել մթնոլորտն ու մարդկանց։
Գրեթե 15 տարի հենց ՆՓԱԿ-ն է կազմակերպել և ներկայացրել Հայաստանի ազգային տաղավարը Վենետիկի բիենալեում։
Կենտրոնում կարելի է բացահայտել ՆՓԱԿ-ի փորձառական թատրոնը, կինոն, վիդո-արվեստն ու երաժշտությունը։
Ռիմա Պիպոյանը համարվում է Հայաստանում ժամանակակից պարի հիմնադիրներից մեկը։
Նա բեմադրիչ-խորեոգրաֆ է, պարուհի, պարուսույց, 2020 թվականին Երևանի պարարվեստի պետական քոլեջում հիմնադրել և ղեկավարում է երկրում առաջին և միակ «Մոդեռն պար» բաժինը։ Նա միաժամանակ տարբեր աշխատանքներ է կատարում՝
դասավանդում, բեմադրում, մաս կազմում միջազգային տարբեր նախագծերի։
Պիպոյանը պարային կարճամետրաժ ֆիլմերի միջոցով վեր է հանում կենսական խնդիրներ։
Նրա գործունեությունը մեծապես նպաստում է ժամանակակից պարի զարգացմանն ու հանրայնացմանը Հայաստանում։
Այս գիտակցումը նրան մղում է նոր ուղու որոնմանը՝ նպատակ ունենալով ձևավորել մի արվեստ, որը կհամադրի ավանդականն ու նորարարականը։
Պարուհու խոսքով՝ ամենաարդի խնդիրներից է բարձրակարգ մասնագետների և ուսումնական հաստատությունների սակավությունը, ինչպես նաև վերահսկողության բացակայությունը։
«Իմ ամենամեծ խնդիրը ստեղծելն է այդ դասավանդողներին, որոնք միայն ես չեմ լինի, կամ 2 հոգի չեն լինի, դրանք կլինեն մի քանիսը ու ոչ միայն կդասավանդվի Պարարվեստի պետական քոլեջում, այև ուրիշ հաստատություններում, որտեղ որ ազատ ոճ են ասում ու չգիտես՝ ինչ են անում, ցավալի է։ Լավ ուսանողներն ավարտում են, չգիտեն՝ ինչ անեն, ո՛չ պարի պրոֆեսիոնալ խմբեր գոյություն ունեն, ո՛չ թատրոն գոյություն ունի, ո՛չ ինչ-որ ուսումնական հաստատություն, ինստիտուտ բարձրագույն կրթության համար, որտեղ կկարողանան շարունակել սովորել իրենց մասնագիտությամբ»։
Արմենակյանը բացի Հայաստանում գործունեություն ծավալելուց, ակտիվորեն մասնակցում է միջազգային ցուցահանդեսների։ Նրա աշխատանքները ներկայացվում և գնահատվում են արտասահմանյան տարբեր հեղինակավոր հարթակներում։
Լուսանկարչուհին իր նախագծերի միջոցով ներկայացրել է հասարակության տարբեր խմբերի պատմությունները՝ փորձելով լսելի դարձնել փոքրամասնությունների, ԼԳԲՏ անձանց, ՄԻԱՎ-ով ապրող մարդկանց, ինչպես նաև Ցեղասպանությունը վերապրածների ձայները։ Արմենակյանը 2012թ․ համահիմնադրել է «4 Պլյուս» վավերագրական լուսանկարչության կենտրոնը, իսկ 2017 թվականին՝ կայքը։ Որպես վիզուալ պատմությունների հարթակ, այն իր տեսակով միակն է, որը ուսումնասիրում և վավերագրում է Հայաստանում տեղի ունեցող իրադարձությունները՝ ընդգծելով և հանրայնացնելով հասարակության համար արդիական ու կարևոր խնդիրները։
Կարմիր Սև Սպիտակ, 2021
Այս գործընթացը պահանջում է հետազոտություն, ընթերցանություն, դիտարկում, լսելու հմտություն, տարբեր մասնագետների հետ շփում: Որքան էլ դու ունենաս քո օբյեկտիվ կարծիքը և մոտեցումը այդ թեմային, բայց ժամանակի ընթացքին դա դառնում է շատ ավելի պինդ և հասուն, ինչը չի կարող չազդել լուսանկարի ստեղծման վրա։ Այդպես էլ ինձ սկսեց դուր գալ այս պրոցեսը՝ առանց կաղապարվելու աշխատելը»։
ֆոտոգիրք
2015թ․
Այն կարող է ձևավորել նոր գիտելիք թեմայի վերաբերյալ, որի մասին մարդիկ նախկինում այլ պատկերացում ունեին կամ ընդհանրապես պատկերացում չունեին։ Դա հիմք կարող է հանդիսանալ, որպեսզի մարդը սկսի ավելի գիտակից մոտենալ թեմային, ուսումնասիրի այն, կարդա և խորանա»։