Դիլիջանը վաղուց հայտնի է իր յուրահատուկ բնությամբ և հանգստի հնարավորություններով։ Սակայն այս փոքր քաղաքը նաև կրում է մշակութային հարուստ ժառանգություն, որն այն դարձրել է արվեստի կարևոր կենտրոն։ Դիլիջանն իր պատմության ընթացքում եղել է մշակութային կարևոր կենտրոն Հայաստանում: 19-րդ դարից սկսած՝ այն գրավել է նկարիչներին, գրողներին և երաժիշտներին իր բնությամբ և ստեղծագործական միջավայրով:
Խորհրդային տարիներին քաղաքը հայտնի էր որպես ստեղծագործող մարդկանց հանգստի վայր: Այստեղ գործել են տարբեր արվեստանոցներ, ստեղծվել են քանդակներ, գեղանկարներ և երաժշտական ստեղծագործություններ: Դիլիջանում են աշխատել և ստեղծագործել հայ մշակույթի նշանավոր գործիչներ, ինչպիսիք են Մարտիրոս Սարյանը, Հովհաննես Շարամբեյանը, Ավետ Տերտերյանը և այլք:
Անցյալում Դիլիջանի արվեստի կյանքը կենտրոնացած էր նաև երաժշտական և նկարչական դպրոցների շուրջ: Այստեղ կայացած համերգները, ցուցահանդեսները և ներկայացումները դարձրել են քաղաքը Հայաստանի մշակութային քարտեզի կարևոր կետերից մեկը:

Այս ժառանգությունը շարունակում է ապրել նաև այսօր՝ ձևավորելով Դիլիջանի ինքնությունը որպես արվեստի և մշակույթի քաղաք: Դիլիջանում գործում են արվեստի և երաժշտության դպրոցներ, գեղարվեստական խմբակներ, անհատական արվեստանոցներ, և ամեն տարի կազմակերպվում են մշակութային միջոցառումներ, ցուցահանդեսներ ու փառատոններ։

Դիլիջանի երաժշտական կրթական կյանքը սկիզբ է առել 1945 թվականին՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից անմիջապես հետո, երբ հիմնադրվեց քաղաքի մանկական երաժշտական դպրոցը։ Սա դարձել էր երաժշտության նկատմամբ սեր ներշնչող առաջին հաստատություններից մեկը՝ նպատակ ունենալով բացահայտել և զարգացնել երեխաների երաժշտական ունակությունները։ Դպրոցը ոչ միայն ուսումնական հաստատություն էր, այլև մշակութային կարևոր կենտրոն, որտեղ սերունդներ էին դաստիարակվում՝ ազգային և համաշխարհային երաժշտության նկատմամբ սիրով։
Քաղաքի առաջին երաժշտական դպրոցը ներկայիս ամֆիթատրոնի դիմացի շենքում մի քանի սենյակ էր զբաղեցնում։ Սկզբում գործել են միայն դաշնամուրի եւ ջութակի դասարաններ։ Դպրոցի առաջին տնօրենը
Գագիկ Դավթյանն էր, նրանից հետո դպրոցը ղեկավարել է Սերգեյ Պետրոսյանը, որը միաժամանակ դասավանդել է ջութակ ու սոլֆեջիո։
Երաժշտական դպրոցի հիման վրա 1992 թվականին հիմնվել է Տավուշի մարզային ենթակայության արվեստի մանկապատանեկան ակադեմիան։ Այս նոր ձևաչափով կրթական հաստատությունն առաջարկել է ավելի խորացված ուսուցում՝ ներառելով ոչ միայն երաժշտություն, այլև կերպարվեստի, պարարվեստի և բեմարվեստի տարրեր։

1997 թվականին, Հայաստանի կառավարության որոշմամբ, ակադեմիան հանձնվել է Կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության ենթակայությանը, և պաշտոնապես վերակազմավորվել որպես միջին մասնագիտական ուսումնական հաստատություն։
Այսօր քոլեջում գործում է 6 ամբիոն, որոնք ընդգրկում են տարբեր ուղղություններ՝ երաժշտություն, վոկալ, գործիքային կատարում, տեսական առարկաներ և այլն։ Այստեղ աշխատում է ավելի քան 41 մասնագետ՝ դասախոսներ, կոնցերտմայստերներ և իլյուստրատորներ, բոլորն էլ մեծ փորձով և նվիրվածությամբ։
Քոլեջը հանդես է գալիս նաև տարբեր մշակութային միջոցառումներով՝ համերգներ, ցուցահանդեսներ, որոնց մասնակցում են արվեստագետներ ոչ միայն տեղից, այլև հանրապետության տարբեր վայրերից։ Շատ ուսանողներ ընդունվում են բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ, դառնում միջազգային և հանրապետական փառատոների մրցանակակիրներ:
Դիլիջանի արվեստի քոլեջը այսօր կարելի է վստահորեն համարել դարբնոց, որտեղ ձևավորվում է նոր սերունդը՝ ստեղծագործական արժեքների հիման վրա։ Այն շարունակաբար զարգանում է՝ միաժամանակ պահելով իր ավանդույթները և բաց լինելով նորարարությունների նկատմամբ։

Այսօր թանգարան-պատկերասրահը հանդիսանում է Դիլիջանի մշակութային և պատմական հզոր կենտրոններից մեկը։ Այն գործում է որպես համակցված հաստատություն, որտեղ այցելուները կարող են ծանոթանալ և՛ Տավուշի երկրագիտական ժառանգությանը, և՛ վայելել կերպարվեստի հարյուրավոր բարձրարժեք ցուցանմուշներ՝ սկսած հնագույն դարերից մինչև նոր ժամանակներ։
Ներկայումս այստեղ պարբերաբար կազմակերպվում են ժամանակավոր ցուցահանդեսներ, հանդիպումներ նկարիչների, արվեստաբանների և պատմաբանների հետ։ Թանգարանը ծառայում է նաև որպես կրթական կենտրոն՝ համագործակցելով տեղական դպրոցների և ուսումնական հաստատությունների հետ։
Թանգարանը դարձել է նաև տուրիստական կարևոր կետ՝ գրավելով ինչպես տեղացի, այնպես էլ օտարերկրյա այցելուների ուշադրությունը։ Իր հարուստ հավաքածուով և գիտակ մասնագետներով թանգարանը մեծ դեր ունի մշակութային տուրիզմի խթանման մեջ։
Հարկ է նշել, որ թանգարանի հետագա զարգացման ու կատարելագործման մեջ մեծ ներդրում ունի նկարիչ, ՀՀ վաստակավոր արվեստագետ Հովհաննես Շարամբեյանը: Նրա ջանքերով է պատկերասրահը սկզբնավորվել, նա անձամբ է հանրաճանաչ հեղինակներից խնդրել ստեղծագործությունները և զարդարել պատկերասրահի դատարկ պատերը:

Դիլիջանում ժամանակին գործել է թատրոն, որը եղել է քաղաքի մշակութային կյանքի կարևոր մասը։ Տարբեր տարիներին թատրոնում աշխատել են տաղանդավոր դերասաններ, բեմադրվել են ինչպես հայկական, այնպես էլ համաշխարհային դրամատուրգիայի լավագույն գործերը։
Սակայն այսօր Դիլիջանում գործող թատրոն չկա։ Չնայած դրան՝ քաղաքի մշակութային շրջանակներում երբեմն կազմակերպվում են թատերական ներկայացումներ, որոնք անցկացվում են տարբեր հարթակներում՝ մշակութային կենտրոններում, դպրոցներում կամ փառատոների շրջանակում։ Այսպիսի նախաձեռնությունները թույլ են տալիս պահպանել թատերական մշակույթի ներկայությունը Դիլիջանում և հնարավորություններ ստեղծել նոր սերնդի համար թատրոնի ոլորտում զարգանալու։

Մինչ Ռոտոնդայի հիմնումը, Դիլիջանում արդեն իսկ թատերական գործունեություն էր ծավալվել։ Թատերարվեստի զարգացումը սերտորեն
կապվում է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի շրջանավարտ Արշակ Սիմոնյանի անվան հետ։ Վերադառնալով Դիլիջան` նա ուսուցիչ է աշխատել տեղի «Գիմնազիա անտառում» ուսումնարանում և, համախմբելով իր առաջադեմ աշակերտներին ու թատերասեր գործընկերներին, թատերախումբ է հիմնել: 1880 թվականին այդ սիրողական թատերախումբը բեմադրել է «Արշակ երկրորդ» պատմական դրաման: Ներկայացման համար զգեստները բերվել են Ալեքսանդրապոլի և Թիֆլիսի թատրոններից: Ահա թատերական այս մթնոլորտում է 19-րդ դարի վերջին Դիլիջանի կենտրոնական հատվածում` անտառապատ սարալանջին կառուցվել Ռոտոնդան և իր ծննդյամբ ազդարարել մշակութային կյանքի նոր վերելքի մասին, նոր էջ բացել տեղի թատրոնի պատմության մեջ։ Բացօթյա բեմը ոչ միայն դիլիջանյան թատրոնի ներկայացումների համար էր, այլև տեղի թատերական կյանքին աջակից և մասնակից էր դարձնում Թիֆլիսի և Բաքվի արվեստասերներին ու
մտավորականությանը՝ ձևավորելով դիլիջանյան մշակութային ավանդույթներ։
1995 թվականին` ֆինանսավորման բացակայության պատճառով,
դիլիջանյան թատրոնի գործունեությունն ավարտվել է, սակայն Ռոտոնդան պահպանվել է: Այն շարունակում է իր սիմվոլիկ դերակատարությունը՝ որպես Դիլիջանի անցյալի և մշակութային ժառանգության հիշեցում։ Ժամանակ առ ժամանակ այստեղ կազմակերպվում են համերգներ, տարբեր միջոցառումներ։