Դատարկվող գյուղեր․ Թեղենիք
Հայաստանում շատ գյուղեր կանգնած են գոյատևման լուրջ խնդիրների առաջ։ Բնակչությունը նվազում է, իսկ երիտասարդները թողնում են գյուղերը՝ ապագան կապելով քաղաքների կամ արտերկրի հետ։ Արտագաղթի պատճառները Թեղենիքի օրինակով։
- Վալերիա Մկրտչյան
Դեռևս 2009-2018 թվականներին, երբ ես հաճախում էի Թեղենիքի Վ․ Ջինիշյանի անվան միջնակարգ դպրոց, ապագայի իմ հեռանկարները կապում էի գյուղի հետ։ Գյուղում հնարավորությունները սահմանափակ էին և չկային մինիմալ պայմաններ, որոնք կհեշտացնեին մարդկանց կյանքը: Միակ բանը, որը ինձ մխիթարում էր, իմ դպրոցն էր: Այդ թվականներին դպրոցը քիչ աշակերտներ ուներ, մենք դասարանում ութն էինք։ Ամեն տարի մի ընտանիք լքում էր գյուղը և տեղափոխվում քաղաք, իմ ծնողները ևս կայացրին այդ որոշումը՝ լայնացնելու կրթություն ստանալու մեր հնարավորությունները։ Ամեն անգամ այդ ամենը հիշելիս՝ ես խորապես ցավ եմ ապրում։
Հիմա, երբ այցելում եմ գյուղ և զրուցում բնակիչների, երտասարդների հետ, հասկանում եմ, որ այնտեղի մարտահրավերները չեն փոխվել, նրանք ավելի մեծ ակնկալիքներ ունեն քաղաքից, ուզում են լքել գյուղը, գնալ հարակից քաղաքներ կամ արտերկիր՝ իրենց հետագա կյանքը շարունակելու համար։
Թեղենիքը Կոտայքի մարզի գողտրիկ անկյուններից մեկն է։ Բնակիչները այստեղ զբաղվում են անասնապահությամբ, հողագործությամբ, կերաբույսերի մշակմամբ և այլն։ Գյուղն ունի հրաշալի բնություն, անտառախիտ տարածքներ, սակայն կամաց-կամաց դատարկվում է: Պատճառները բազմակողմանի են՝ գյուղացու առօրյա սոցիալական ու տնտեսական դժվարությունները, ապագայի հանդեպ երիտասարդների հեռանկարների բացակայությունը, գյուղում մշակութային կառույցների և անհրաժեշտ պայմանների պակասը։ Ահա այն տեսանելի խնդիրները, որոնք դառնում են արտագաղթման պատճառ։
Թեղենիք գյուղի լուսանկարը՝ ֆեյսբուքյան էջից
Սիրանուշ Մուրադյանը, որը մասնագիտությամբ օլիգոֆրենոմանկավարժ (հատուկ հոգեբան-մանկավարժ) է, ապրելով գյուղում, սիրով և մտահոգությամբ էր խոսում ծննդավայրի մասին։ Նա ավարտել է գյուղի Վ․ Ջինիշյանի անվան միջնակարգ դպրոցը դեռևս 10 տարի առաջ և շատ գոհ է եղել կրթությունից, ուսուցիչներից։ Նա կրթությունը գնահատեց միջինից բարձր։ Ըստ Ս․ Մուրադյանի՝ գյուղում սոցիալական կյանքը դժվար է այնքանով, որ մարդկանց մեջ չկա ձևավորված մշակույթ։ Մարդիկ չեն կարողանում միմյանց հետ ժամանակ անցկացնել։ Երիտասարդությունը կարծես «քնած» լինի։
Սիրանուշ Մուրադյանը, որը մասնագիտությամբ օլիգոֆրենոմանկավարժ (հատուկ հոգեբան-մանկավարժ) է, ապրելով գյուղում, սիրով և մտահոգությամբ էր խոսում ծննդավայրի մասին։ Նա ավարտել է գյուղի Վ․ Ջինիշյանի անվան միջնակարգ դպրոցը դեռևս 10 տարի առաջ և շատ գոհ է եղել կրթությունից, ուսուցիչներից։ Նա կրթությունը գնահատեց միջինից բարձր։ Ըստ Ս․ Մուրադյանի՝ գյուղում սոցիալական կյանքը դժվար է այնքանով, որ մարդկանց մեջ չկա ձևավորված մշակույթ։ Մարդիկ չեն կարողանում միմյանց հետ ժամանակ անցկացնել։ Երիտասարդությունը կարծես «քնած» լինի։
Սիրանուշ Մուրադյանը, որը մասնագիտությամբ օլիգոֆրենոմանկավարժ (հատուկ հոգեբան-մանկավարժ) է, ապրելով գյուղում, սիրով և մտահոգությամբ էր խոսում ծննդավայրի մասին։ Նա ավարտել է գյուղի Վ․ Ջինիշյանի անվան միջնակարգ դպրոցը դեռևս 10 տարի առաջ և շատ գոհ է եղել կրթությունից, ուսուցիչներից։ Նա կրթությունը գնահատեց միջինից բարձր։ Ըստ Ս․ Մուրադյանի՝ գյուղում սոցիալական կյանքը դժվար է այնքանով, որ մարդկանց մեջ չկա ձևավորված մշակույթ։ Մարդիկ չեն կարողանում միմյանց հետ ժամանակ անցկացնել։ Երիտասարդությունը կարծես «քնած» լինի։
«Տարիքային ինչ որ խմբեր չկան, որ առանձնանան և ժամանց գտնեն։ Մի տեսակ պահպանողական կենցաղավարություն ունենք դեռ։ Հիմնականում մեծահասակներն են հավաքվում, բայց երիտասարդների մեջ այդ մշակույթը ձևավորված չի, չունենք գաղափարախոսություն, համախմբվածություն»։
Նա ասաց, որ փորձել են ծրագրեր իրակացնել, արշավական խմբեր հրավիրել։ Այդ ամենը մեծ ակտիվություն է ունեցել, գյուղի կյանքը լուսաբանվել է, բայց դա շարունակական բնույթ չի ունեցել։ Մանկապարտեզի տարիքի երեխաները չգիտեն՝ ինչով զբաղվել։ Նրանց ծնողներն էլ չգիտեն՝ ինչպես ապահովել իրենց երեխաների զբաղվածությունը այն դեպքում, երբ գյուղում մանկապարտեզ չկա, աշխատատեղեր չկան, ժամանցի կենտրոններ չկան։ Այս ամենը հանգեցնում է նրան, որ գյուղի բնակչությունը աստիճանաբար փնտրում է ավելի լավ ուղիներ իրենց երեխաներին կրթելու, զարգացնելու համար։ Չնայած այս խնդիրներին, Սիրանուշ Մուրադյանը գյուղը համարում է իր ոգեշնչման աղբյուրը։ Այն, որպես տուրիստական կենտրոն շատ լավ վայր է, հատկապես էկոտուրիզմ կամ գաստրոտուրիզմ զարգացնելու համար։
Բայց ծրագիրը չի կարող իրագործվել, եթե չկան գաղափարներ։ Գյուղը պետք է ունենա ժամանցի վայրեր, մշակութային կենտրոններ, տուրիստական երթուղիներ, որոնք կզարգացնեն գյուղը և կնվազեցնեն արտագաղթը։ Երիտասարդները ի վերջո կհետաքրքրվեն այդ ամենով և կզարգացնեն գյուղը։ Հիմա երիտասարդները չեն զբաղվում գյուղի գործերով, քանի որ տեխնոլոգիապես զարգացած այս դարում չկան այդ ամենը նախաձեռնողներ, ֆինանսավորողներ, համախմբողներ և գաղափարակիր մարդիկ։ Եզրակափակելով իր խոսքը Սիրանուշն ասաց․ «Գյուղացին չի խրախուսվում հող մշակելով, անասնապահություն անելով, տուրիզմ զարգացնելով։ Երբ նա զգա, որ գնահատվում է և քաղում իր աշխատանքի պտուղները, գուցե չլքի իր տունը»։
16-ամյա Աքսանա Գառնիկյանը, որն այս տարի ընդունվել է Երևանի պետական հումանիտար քոլեջ, պատմում է, որ մեծ դժվարությամբ է գնում դասերին, քանի որ տրանսպորտի միջոց չկա, ծնողները մեծ գումար են ծախսում՝ նրան գյուղից քաղաք տանելու համար։
Բայց ծրագիրը չի կարող իրագործվել, եթե չկան գաղափարներ։ Գյուղը պետք է ունենա ժամանցի վայրեր, մշակութային կենտրոններ, տուրիստական երթուղիներ, որոնք կզարգացնեն գյուղը և կնվազեցնեն արտագաղթը։ Երիտասարդները ի վերջո կհետաքրքրվեն այդ ամենով և կզարգացնեն գյուղը։ Հիմա երիտասարդները չեն զբաղվում գյուղի գործերով, քանի որ տեխնոլոգիապես զարգացած այս դարում չկան այդ ամենը նախաձեռնողներ, ֆինանսավորողներ, համախմբողներ և գաղափարակիր մարդիկ։ Եզրակափակելով իր խոսքը Սիրանուշն ասաց․ «Գյուղացին չի խրախուսվում հող մշակելով, անասնապահություն անելով, տուրիզմ զարգացնելով։ Երբ նա զգա, որ գնահատվում է և քաղում իր աշխատանքի պտուղները, գուցե չլքի իր տունը»։
16-ամյա Աքսանա Գառնիկյանը, որն այս տարի ընդունվել է Երևանի պետական հումանիտար քոլեջ, պատմում է, որ մեծ դժվարությամբ է գնում դասերին, քանի որ տրանսպորտի միջոց չկա, ծնողները մեծ գումար են ծախսում՝ նրան գյուղից քաղաք տանելու համար։
Այս թեմայի շուրջ խոսեցինք նաև գյուղի բնակչուհի, կայուն տուրիզիմի մասնագետ 24-ամյա Անի Հովհաննիսյանի հետ։ Նա գյուղի կրթական համակարգը գնահատեց ոչ բավարար։ Պատմելով իր ուսանողական տարիներից և գյուղից քաղաք հասնելու դժվարություններից, ասաց, որ դպրոցում աշակերտին չեն ծանոթացնում իր ապագա մասնագիտության հետ, գիտելիքն ու մեթոդները շատ սահմանափակ են։ Գյուղի տնտեսական վիճակը քննարկելիս, Անին նշեց, որ այն զարգացած չէ։ Մարդու հարմարավետ կյանքն ապահովելու համար չկան պայմաններ, կառույցներ՝ դեղատուն, տրանսպորտի միջոց։ Այս ամենի բացակայության պատճառով բնակիչների սոցիալական կյանքը վատթարանում է, նրանք հոգնում են անընդհատ հարևան գյուղեր գնալուց, հիասթափվում են և պարզապես լքում գյուղը։
Անի Հովհաննիսյանի լուսանկարը` ֆեսբուքյան էջից
Ըստ Անիի ՝ թվարկված մինիմալ պայմաններն ունենալուց հետո կարելի է ավելի մեծ գաղափարներ նախագծել․ «Գյուղում ցանկացած միջոցառում կազմակերպում է դպրոցը, բոլոր ոլորտների գործառույթները իրականացնում է դպրոցը, բայց չէ՞ որ ամեն մարդ պետք է իր գործով զբաղվի, ամեն ոլորտ իր մասնագետը պետք է ունենա»։ Անին հավելեց, որ նման պայմաններում ոչ մի ծնող չի ցանկանա երեխա մեծացնել և կրթել։ Մարդիկ քաղաքում, թեկուզ չնչին աշխատավարձով, կարողանում են ամեն բան համատեղել, քանի որ հասանելիությունը մեծ է։Գառնիկյանը, որն այս տարի ընդունվել է Երևանի պետական հումանիտար քոլեջ, պատմում է, որ մեծ դժվարությամբ է գնում դասերին, քանի որ տրանսպորտի միջոց չկա, ծնողները մեծ գումար են ծախսում՝ նրան գյուղից քաղաք տանելու համար։
Ըստ Անիի ՝ թվարկված մինիմալ պայմաններն ունենալուց հետո կարելի է ավելի մեծ գաղափարներ նախագծել․ «Գյուղում ցանկացած միջոցառում կազմակերպում է դպրոցը, բոլոր ոլորտների գործառույթները իրականացնում է դպրոցը, բայց չէ՞ որ ամեն մարդ պետք է իր գործով զբաղվի, ամեն ոլորտ իր մասնագետը պետք է ունենա»։ Անին հավելեց, որ նման պայմաններում ոչ մի ծնող չի ցանկանա երեխա մեծացնել և կրթել։ Մարդիկ քաղաքում, թեկուզ չնչին աշխատավարձով, կարողանում են ամեն բան համատեղել, քանի որ հասանելիությունը մեծ է։Գառնիկյանը, որն այս տարի ընդունվել է Երևանի պետական հումանիտար քոլեջ, պատմում է, որ մեծ դժվարությամբ է գնում դասերին, քանի որ տրանսպորտի միջոց չկա, ծնողները մեծ գումար են ծախսում՝ նրան գյուղից քաղաք տանելու համար։
Քննարկելով երիտասարդների պատկերացումները և անհանգստությունները, խոսեցինք նաև գյուղի ղեկավարի հետ, որն ամբողջացրեց ներկայացված կարծիքները։
Գյուղապետ Մարատ Բաղդասարյանն ասաց, որ գյուղն ունի շատ առավելություններ, սակայն այդ ամենին զուգահեռ, կանգնած է արտագաղթի վտանգի առաջ։
Քննարկելով երիտասարդների պատկերացումները և անհանգստությունները, խոսեցինք նաև գյուղի ղեկավարի հետ, որն ամբողջացրեց ներկայացված կարծիքները։
Գյուղապետ Մարատ Բաղդասարյանն ասաց, որ գյուղն ունի շատ առավելություններ, սակայն այդ ամենին զուգահեռ, կանգնած է արտագաղթի վտանգի առաջ։
Ներկայումս գյուղն ունի 593 բնակիչ, որոնցից 290-ը ապրում են տարբեր երկրներում (Ռուսաստան, Ֆրանսիա, Գերմանիա): Թեղենիքն ունի մշակութային արժեք ունեցող կիկլոպյան ամրոց և ամրոցին մոտ գտնվող Ծաղկեվանք մատուռ, որը կառուցվել է 7-րդ դարում։
Ըստ Մ․ Բաղդասարյանի՝ արտագաղթի վտանգը միշտ է եղել և դրա հիմնական պատճառը սոցիալական խնդիրներ են։ «Գյուղում չկան աշխատատեղեր, բնակիչները չեն պլանավորում որևէերկարաժամկետ բիզնես ունենալ, քանի որ վաղ թե ուշ լքելու են համայնքը»։ Գյուղում հիմա ընթանում են շինարարական աշխատանքներ «Մշակույթի տան» վերանորոգման համար։ Այն ներառելու է բուժկետը, մանկապարտեզը և գրադարանը։ Կառուցվում են նաև Հայրենական մեծ պատերազմի և Արցախյան 44-օրյա պատերազմի զոհերի հիշատակին նվիրված հուշարձաններ։ Ըստ գյուղապետի՝ 2025 թվականին կավարտվեն շինարարական աշխատանքները։ Մշակույթի տան վերանորոգման համար հատկացվել է 260 000 000 դրամ։
Այն հարցին, թե ինչպիսին կլինի գյուղի ապագան, և ինչ փոփոխություններ կարելի է անել այն ավելի զարգացնելու և արտագաղթը նվազեցնելու համար, գյուղապետն ասաց, որ կցանկանար գյուղի տեսարժան վայրերը ավելի ճանաչելի դարձնելու համար ճոպանուղի կառուցել, և դրանով գյուղում զարգացնել տուրիզմը։
Բոլոր դժգոհությունները՝ կապված կրթական հնարավորությունների պակասի, աշխատատեղերի բացակայության, համայնքի սոցիալական կյանքի սահմանափակ լինելու հետ, էականորեն ազդում են գյուղի ապագայի վրա։ Եթե լինեն պայմաններ, որոնք կստեղծեն գյուղացու, ուսանողի և երեխաների հարմարավետ կյանքը գյուղում, ապա համայնքը կզարգանա, երիտասարդների հետաքրքրությունները կմեծանան, արտագաղթը կնվազի։
Այն հարցին, թե ինչպիսին կլինի գյուղի ապագան, և ինչ փոփոխություններ կարելի է անել այն ավելի զարգացնելու և արտագաղթը նվազեցնելու համար, գյուղապետն ասաց, որ կցանկանար գյուղի տեսարժան վայրերը ավելի ճանաչելի դարձնելու համար ճոպանուղի կառուցել, և դրանով գյուղում զարգացնել տուրիզմը։
Բոլոր դժգոհությունները՝ կապված կրթական հնարավորությունների պակասի, աշխատատեղերի բացակայության, համայնքի սոցիալական կյանքի սահմանափակ լինելու հետ, էականորեն ազդում են գյուղի ապագայի վրա։ Եթե լինեն պայմաններ, որոնք կստեղծեն գյուղացու, ուսանողի և երեխաների հարմարավետ կյանքը գյուղում, ապա համայնքը կզարգանա, երիտասարդների հետաքրքրությունները կմեծանան, արտագաղթը կնվազի։