«Վավերագրություն. ինչպես է կինոն միավորում անցյալն ու ներկան»

Նախագծի հեղինակ՝ Լիլիթ Դավթյան

Նախագծի ղեկավար՝ Ռուզաննա Գիշյան

«Վավերագրական կինոն իրական փաստի արվեստն է, ուր և խմորվում է տիպականացման պրոցեսը: Սա իրապաշտական արվեստում կարևորագույն խնդիր է՝ տիպականացման մտացածին դրսևորումները անհարկի են կինոյի այս ժանրում: Մտացածին արվեստն իր նյութը հանդիսատեսին հրամցնում է ծուռ հայելու մեջ, մինչդեռ փաստի արվեստը արտացոլում է կյանքն ինչպես, որ կա»:
Սերգեյ Գալստան
Կինոգետ

Վավերագրությունը չի ստեղծում իրականություն, այլ փնտրում և գտնում է արդեն իսկ գոյություն ունեցողը՝ փորձելով բացահայտել այն ամենն՝ ինչ հաճախ մնում է անտեսված առօրյա կյանքում:

Վավերագրական կինոյի ամենամեծ արժեքներից մեկը կարող ենք համարել դրա սոցիալական ազդեցությունը: Այն հնարավորություն է տալիս տեսանելի դարձնել խնդիրները, տեղեկացնել, փոխել մարդկանց վերաբերմունքն այս կամ այն հարցի շուրջ, և դրդել գործողությունների՝ արվեստի այս ճյուղը դարձնելով սոցիալական փոփոխությունների հզոր միջոց:
Միջազգային ուսումնասիրությունները փաստում են՝ վավերագրական ֆիլմերը կարող են ոչ միայն տեղեկատվություն փոխանցել, այլև ձևավորել հանրային կարծիք, ստիպել մտածել և փոխել մոտեցումներ։ Օրինակ, ամերիկյան The Center for Media & Social Impact-ի «Designing for Impact» զեկույցի համաձայն՝ վավերագրական ֆիլմ դիտելուց հետո մարդկանց 84%-ը փոխել է կարծիքը որևէ սոցիալական հարցի շուրջ, իսկ 67%-ը պատրաստ է եղել ակտիվ քայլերի՝ ստորագրահավաք, կամավորություն, դրամահավաք։

Ինչպես նշում է վավերագրական կինոյի տեսաբան, կինոքննադատ Բիլ Նիկոլսն իր ''Introduction to Documentary" աշխատության մեջ՝ վավերագրությունն ապրում է ճշմարտության և ներկայացման միջև սահմանագծում, միաժամանակ վերակառուցելով իրականությունը և պահպանելով հավատարմությունը փաստերին:
Այս մոտեցումը կարևոր է, քանի որ ևս մեկ անգամ ապացուցում է, որ վավերագրությունը պարզապես փաստերի շարադրանք չէ, այլ նոր փոփոխությունների և կյանքի վերաիմաստավորման միջոց:
Կինոգետ Մելիք Կարապետյանն էլ պատմում է հայ ժամանակակից կինոյում վավերագրության կարևորության և ակտիվ դերի մասին:

Քանի որ Մելիք Կարապետյանն ընդգծեց նաև մեր օրերում կին ռեժիսորների ակտիվ գործունեության մասին, չենք կարող չառանձնացնել Շողակաթ Վարդանյանի «1489» ֆիլմը, որը վերջին ժամանակների ամենաազդեցիկ և քննարկված ֆիլմերից է: Այն պատմում է իր եղբոր՝ պատերազմի ժամանակ անհետ կորած Սողոմոնի որոնման մասին, որը ոչ միայն դիտվեց միջազգային հեղինակավոր հարթակներում, ստացավ բազմաթիվ մրցանակներ, այլև դարձավ քննարկման թեմա Հայաստանում, և բազմիցս լուսաբանվեց մեդիա հարթակներում:

Նման ֆիլմերը մեր իրականության արտացոլումն են և ցույց են տալիս կյանքը՝ ինչպես, որ կա... Այս և նման այլ ֆիլմեր վավերագրության այն եզակի օրինակներից են, որոնք զերծ են ավելորդ պաթոսից և ոչ միայն փաստագրում, այլև խթան են հանդիսանում հանրային քննարկումների՝ հիշեցնելով, որ պատերազմի, գերության, տեղահանության ամենածանր հետևանքները հաճախ մնում են անհատական ողբերգությունների սահմանում, ցույց տալով, որ պատերազմի ցավը երբեք չի ավարտվում կռվի դաշտում, այլ շարունակում է ապրել մարդկանց սրտերում:

Այս համատեքստում առանձնապես կարևոր է ռեժիսոր Լևոն Քալանթարի «Կինոերկխոսություններ» նախագիծը, որն իր վավերագրական ֆիլմերով ցույց է տալիս պատերազմի ու գերության հետքերը և ազդեցությունը:

Այսպիսով, վավերագրությունը կարող է բացահայտել այն պատմությունները, որոնք հաճախ մնում են հանրային ուշադրությունից դուրս՝ հատկապես պատերազմի և տեղահանության թեմաների դեպքում։ Իսկ Լևոն Քալանթարի ֆիլմերն առանձին պատմությունների միջոցով փաստագրում են հերոսների անցած ճանապարհը՝ ներկայացնելով նրանց կյանքը պատերազմի, գերության և տեղահանության ժամանակ:

Շապիկի լուսանկարները գեներացվել են Արհեստական բանականության միջոցով: