Աուտիզմը դատավճիռ չէ
Նարեկը, ինչպես և իր հասակակից բոլոր երեխաները, կյանքի առաջին տարիներին ուներ զարգացման բնականոն ընթացք․ նա սկսեց քայլել ժամանակին, արձագանքում էր ծնողների ձայնին և հետաքրքրությամբ էր ուսումնասիրում իր շրջապատող աշխարհը։ Սակայն երկու տարեկանում ծնողները սկսեցին նկատել, որ Նարեկը չի արձագանքում իր անվանը, չի խոսում և ունի վարքային խնդիրներ։ Բժշկական հետազոտություններից հետո նրա մոտ ախտորոշվեց աուտիզմ, որը պահանջում է հատուկ ուշադրություն, խոսքի և վարքային աջակցություն։
Նարեկի քույրը՝ Մերի Թոփալյանը, որը ակտիվ դերակատարում ունի Նարեկի խնամքի գործում, ընդգծեց․ «Ծնողներս հիմնադրեցին Աուտիզմի զարգացման կենտրոն և սկսեցին սեմինարներ կազմակերպել։ Ես միշտ մասնակցում էի դրանց, լսում էի աուտիզմի մասին տարբեր մոտեցումներ, կարծիքներ և հենց այնտեղից եմ սկսել ուսումնասիրել երևույթը ավելի խորքային։ Հետագայում սկսեցի աշխատել մեր կենտրոնում,որտեղ 300-ից ավելի երեխա է հաճախում:»
Մերին բլոգ է վարում՝ հիմնականում անդրադառնալով աուտիզմին, և նրա բլոգի բովանդակության մեծ մասը նվիրված է Նարեկին։ Նա հաճախ տեղադրում է տեսանյութեր, որոնք պատմում են Նարեկի առօրյայի, զարգացման և հաջողությունների մասին։

Մերի Թոփալյան
«Դժվարություններ հիմնականում եղել են փոքր տարիքում։ Շատ դուրս չէինք գալիս Նարեկի հետ։ Ուր գնում էինք, նրան տանն էինք թողնում ինչ-որ մեկի հետ, ես նրան ոչ մի տեղ չէի կարողանում հետս տանել։ Համ վարքն էր շատ վատ, համ մարդիկ էին անհասկանալի հայացքներով նայում, երբեմն անտակտ բաներ խոսում կամ հարցեր տալիս։
Արդեն մոտ 5-6 տարի, սկսել ենք ներգրավել նրան ամեն տեղ։ Շատ աշխատանք տարանք հետը, վարքը բավականին շտկվեց, մինչ օրս էլ աշխատում ենք, ու երևի մինչ կյանքի վերջ էլ կաշխատենք։ Որովհետև եթե նրան այդպես թողնեինք, հիմա չէինք ունենա այն, ինչ ունենք»։
She has been nominated for an Academy Award, two Grammy Awards, and the Mercury Prize
Վերջին տարիներին աուտիզմի դեպքերի թվի աճը նկատելի է ամբողջ աշխարհում։ Սակայն մասնագետները նշում են, որ սա պարտադիր չի նշանակում, թե աուտիզմ ունեցող երեխաների իրական թիվն է ավելացել։ Աճը հաճախ կապված է այն փաստի հետ, որ այսօր աուտիզմի մասին ավելի շատ են տեղեկացված թե՛ բժիշկները, թե՛ ծնողները, և ախտորոշման մեթոդները դարձել են ավելի ճշգրիտ ու հասանելի։ Շատ դեպքեր, որոնք տարիներ առաջ կարող էին աննկատ մնալ կամ սխալ ախտորոշվել, այժմ ճիշտ ձևով են բացահայտվում։ Այսպիսով՝ կարելի է ասել, որ աուտիզմի դեպքերի թվի աճը հիմնականում պայմանավորված է ոչ թե հիվանդության տարածմամբ, այլ իրազեկության և ախտորոշման որակի բարձրացմամբ։
Հոգեբան, հոգեթերապևտ Օֆելյա Հարությունյանը ընդգծեց, որ վերջին տարիներին աուտիզմ ունեցող երեխաների ինտեգրումը հասարակության մեջ նկատելիորեն աճել է։ Նրա խոսքով՝ ավելի շատ ծնողներ այսօր գիտակցում են, թե որքան կարևոր է երեխային հնարավորություն տալ շփվելու, սովորելու և զարգանալու հավասար պայմաններում։ Միևնույն ժամանակ մասնագետը նշեց, որ դեռ հանդիպում են դեպքեր, երբ ծնողները փորձում են թաքցնել երեխայի աուտիզմը՝ վախենալով շրջապատի արձագանքից կամ չհասկացված վերաբերմունքից։
Հոգեբանը կարևորելով աուտիզմով երեխաների ծնողների հոգեկան առողջությունը ընդգծեց.





«Ծնողները պետք է նախապես տեղեկացնեն երեխայի շրջապատին՝ հարազատներին, դաստիարակներին կամ ուսուցիչներին, նրա առանձնահատկությունների և դժվարությունների մասին։ Նրա խոսքով՝ դա կարևոր է, որպեսզի շրջապատը կարողանա ճիշտ հասկանալ երեխայի վարքը, ցուցաբերի համբերություն և աջակցություն, ոչ թե քննադատություն կամ խուսափողական վերաբերմունք։ Նման բաց ու անկեղծ մոտեցումը նպաստում է երեխայի արագ ինտեգրմանը հասարակության մեջ և ստեղծում ավելի ընդունող ու անվտանգ միջավայր թե՛ երեխայի, թե՛ ծնողների համար»։

Օֆելյա Հարությունյան
Հոգեբան
Գայանե Վարդանյանը, որը երկար տարիներ աշխատում է ներառական խմբերի երեխաների հետ, ևս կարևորեց ներառական խնդիրներով երեխաների ինտեգրումը հասարակության մեջ։ Նրա խոսքով՝ ամենակարևոր քայլերից մեկը շրջապատի՝ հատկապես հասակակիցների, տեղեկացվածությունն ու ճիշտ վերաբերմունքն է։
«Ադապտացիոն փուլը յուրաքանչյուր երեխայի համար անհատական է և չի կարելի կոնկրետ ժամանակ սահմանել։ Որոշ երեխաներ կարող են առհասարակ չցանկանալ դպրոց գալ և հորինել տարբեր պատճառներ՝ գլխացավ, փորացավ կամ այլ հիմնավորումներ։ Այս դեպքում կարևոր է հաշվի առնել երեխայի տարիքային առանձնահատկությունները և հասկանալ, արդյոք նրա վարքը խնդրից է գալիս, թե հնարավոր մանիպուլյացիա է։ Ծնողը պետք է ակտիվ համագործակցի դպրոցի հետ, զրուցի ուսուցչի հետ և հասկանա, թե ինչպես է երեխան դրսևորում իրեն դասարանում և միջավայրում։ Անհրաժեշտության դեպքում երեխայի համար կազմակերպվում է աշխատանք հոգեբանի հետ, որպեսզի հեշտացվի հարմարվող փուլը և աջակցվի նրա հուզական ու սոցիալական զարգացմանը»։

Գայանե Վարդանյան
Մանկավարժ
Աուտիզմը ոչ թե դատավճիռ է, այլ առանձնահատկություն, որը պահանջում է ճիշտ մոտեցում և աջակցող միջավայր։ Ճիշտ տեղեկատվությունն ու հասարակության իրազեկվածությունը, ծնողների և մասնագետների համագործակցությունը, ինչպես նաև երեխայի ինտեգրումը դպրոցում ու սոցիալական միջավայրում մեծապես նպաստում են նրա զարգացմանը և ինքնավստահության ձևավորմանը։ Կարևոր է, որ ընտանիքը հոգ տանի և իր հոգեկան առողջությունն ամրապնդի, իսկ հասարակությունը՝ ընդունի տարբերությունը։
Արմատների հետքերով


Որքան էլ հեռու լինես, արմատները կանչում են․․․․
1980-81 թթ. վերստեղծվեց Վասպուրական հայրենակցական միությունը՝ Վարազդատ Հարությունյանի, Հակոբ Փափազյանի և մի խումբ մեծահասակ վանեցիների նախաձեռնությամբ։ Այդ ժամանակ Հարությունը ասպիրանտուրայում էր սովորում, իսկ նրա մայրը՝ լսելով միության վերաբացման մասին, հորդորում էր միանալ։ Հարությունը ամառները գալիս էր Երևան և մասնակցում միության աշխատանքներին։
1992 թվականին միության ներկայացուցիչները առաջին անգամ այցելեցին Արևմտյան Հայաստան՝ մինչ սահմանների փակվելը։ 1997 թվականին մենք դարձանք առաջին խումբը, որը մեկնեց Վան՝ Կարսով, Անիով, Իգդիրով և Բայազետով։ Վանում չորս գիշեր մնացինք, այցելեցինք Վարագավանք (Եդիքիլիսե), Շատախ և այլ վայրեր։ Այդ ճամփորդությունը ինձ համար մեծ իրադարձություն էր։
Հարություն Մարության
Զբոսաշրջիկ
Առաջին անգամ այցելելիս ես զգում կորստի ահռելիությունը։
Նրա ճամփորդությունը յուրօրինակ էր, քանի որ այդ ժամանակահատվածից ի վեր զբոսաշրջիկների մոտ ձևավորվել են մի շարք ավանդույթներ, որոնք մինչև օրս պահպանվում են՝ հող և ջուր բերել Վանից, Աղթամարում մոմ վառել ու երգել, Վանա տառեխ բերել, լողալ Վանա լճում։ Այս ամենը կորցրած հայրենիքի հետ կապի վերականգնման ու հուշերի հավերժացման փորձեր են, ինչպես նաև՝ պահպանելու կապը անցյալի հետ։
Հարությունը պատմում է, թե ինչպես էին խմբակիցները որոշել մատաղ անել հենց Ախթամարում՝ գնել էին երկու ոչխար։ Թեև օրհնված աղի բացակայությունը խնդիր էր, բայց իրենք ձեռք բերեցին և վերջում «ծածկադմփոց արեցին», ինչպես վանեցիներն են ասում։ Մորթել էր մի թուրք, որը խնդրել էր վերցնել ոչխարի գլուխները՝ իրենց ավանդույթի համաձայն։ Ախթամար կղզում ճաշկերույթ կազմակերպեցին՝ սփռոցով, համեստ պայմաններում, բայց ուրախությամբ։

Մյուս կարևոր ավանդույթը, որի մասին Հարությունը պատմում է հետաքրքրությամբ, Վանա տառեխ ձկան ճաշկերույթն էր։ Թեև համով չէր, բայց խորհրդանշական նշանակություն ուներ՝ բերում էին պարկերով ու Երևանում բաժանում՝ որպես մասունք։ Խմբակիցները նաև առաջին անգամ լողացին Վանա լճում։
Հատկանշական էր Արծրուն Գալիկյանի՝ հայտնի ճարտարապետի առաջին այցը կղզի։ Նաև մենք առաջին անգամ լողացինք Վանա լճում, իսկ այդ պահին բացեցինք նաև Վասպուրական անունով կոնյակ՝ խորհրդանշելով կապն անցյալի ու ներկայի միջև։
Հարություն Մարության
Զբոսաշրջիկ
Հարությունի համար այս ուղևորությունը դարձավ խորհրդանշական՝ հետագայում պատճառ հանդիսանալով նորից ու նորից գնալ արմատների հետքերով:



Սոֆին պատմական հայրենիքում
Երազանքի իրականացում․ Հասմիկի պատմությունը
Ուխտագնացություն դեպի «կորուսյալ» տուն
Արևմտյան Հայաստանի պատմամշակութային ժառանգությունը Հայաստանի տուրիզմի բաղկացուցիչ մաս է։ Տուրիզմը կապող օղակ է՝ մեր հիշողության մեջ մշտապես ապրող կորցրած հայրենիքի հետ։ Ուղևորությունը դեպի Արևմտյան Հայաստան, լինի դա ուխտագնացություն, ճանաչողական այց կամ վաղեմի երազանքի իրականացում, նպաստում է այդ արժեքավոր ժառանգության պահպանմանն ու փոխանցմանը։