Արմատների հետքերով
Որքան էլ հեռու լինես, արմատները կանչում են․․․․
1980-81 թթ. վերստեղծվեց Վասպուրական հայրենակցական միությունը՝ Վարազդատ Հարությունյանի, Հակոբ Փափազյանի և մի խումբ մեծահասակ վանեցիների նախաձեռնությամբ։ Այդ ժամանակ Հարությունը ասպիրանտուրայում էր սովորում, իսկ նրա մայրը՝ լսելով միության վերաբացման մասին, հորդորում էր միանալ։ Հարությունը ամառները գալիս էր Երևան և մասնակցում միության աշխատանքներին։
1992 թվականին միության ներկայացուցիչները առաջին անգամ այցելեցին Արևմտյան Հայաստան՝ մինչ սահմանների փակվելը։ 1997 թվականին մենք դարձանք առաջին խումբը, որը մեկնեց Վան՝ Կարսով, Անիով, Իգդիրով և Բայազետով։ Վանում չորս գիշեր մնացինք, այցելեցինք Վարագավանք (Եդիքիլիսե), Շատախ և այլ վայրեր։ Այդ ճամփորդությունը ինձ համար մեծ իրադարձություն էր։
Հարություն Մարության
Զբոսաշրջիկ
Առաջին անգամ այցելելիս ես զգում կորստի ահռելիությունը։
Նրա ճամփորդությունը յուրօրինակ էր, քանի որ այդ ժամանակահատվածից ի վեր զբոսաշրջիկների մոտ ձևավորվել են մի շարք ավանդույթներ, որոնք մինչև օրս պահպանվում են՝ հող և ջուր բերել Վանից, Աղթամարում մոմ վառել ու երգել, Վանա տառեխ բերել, լողալ Վանա լճում։ Այս ամենը կորցրած հայրենիքի հետ կապի վերականգնման ու հուշերի հավերժացման փորձեր են, ինչպես նաև՝ պահպանելու կապը անցյալի հետ։
Հարությունը պատմում է, թե ինչպես էին խմբակիցները որոշել մատաղ անել հենց Ախթամարում՝ գնել էին երկու ոչխար։ Թեև օրհնված աղի բացակայությունը խնդիր էր, բայց իրենք ձեռք բերեցին և վերջում «ծածկադմփոց արեցին», ինչպես վանեցիներն են ասում։ Մորթել էր մի թուրք, որը խնդրել էր վերցնել ոչխարի գլուխները՝ իրենց ավանդույթի համաձայն։ Ախթամար կղզում ճաշկերույթ կազմակերպեցին՝ սփռոցով, համեստ պայմաններում, բայց ուրախությամբ։
Մյուս կարևոր ավանդույթը, որի մասին Հարությունը պատմում է հետաքրքրությամբ, Վանա տառեխ ձկան ճաշկերույթն էր։ Թեև համով չէր, բայց խորհրդանշական նշանակություն ուներ՝ բերում էին պարկերով ու Երևանում բաժանում՝ որպես մասունք։ Խմբակիցները նաև առաջին անգամ լողացին Վանա լճում։
Մյուս կարևոր ավանդույթը, որի մասին Հարությունը պատմում է հետաքրքրությամբ, Վանա տառեխ ձկան ճաշկերույթն էր։ Թեև համով չէր, բայց խորհրդանշական նշանակություն ուներ՝ բերում էին պարկերով ու Երևանում բաժանում՝ որպես մասունք։ Խմբակիցները նաև առաջին անգամ լողացին Վանա լճում։
Հատկանշական էր Արծրուն Գալիկյանի՝ հայտնի ճարտարապետի առաջին այցը կղզի։ Նաև մենք առաջին անգամ լողացինք Վանա լճում, իսկ այդ պահին բացեցինք նաև Վասպուրական անունով կոնյակ՝ խորհրդանշելով կապն անցյալի ու ներկայի միջև։
Հարություն Մարության
Զբոսաշրջիկ
Հարությունի համար այս ուղևորությունը դարձավ խորհրդանշական՝ հետագայում պատճառ հանդիսանալով նորից ու նորից գնալ արմատների հետքերով: