Երբ ալգորիթմը դառնում է լրագրող
ու փոխում հայաստանյան լրատվադաշտի կանոնները
ու փոխում հայաստանյան լրատվադաշտի կանոնները
Նախագծի հեղինակ՝ Անահիտ Ստեփանյան
Նախագծի ղեկավար՝ Ռուզաննա Գիշյան
Նախագծի ղեկավար՝ Ռուզաննա Գիշյան
Ալգորիթմով լրագրող
«...2022-23 թվականներին որոշեցի լուռ քայլերով մոտենալ մի ոլորտի, որտեղ չգիտեի՝ ինչպես ինձ կընդունեն։ Ոլորտ, որտեղ բառերն ավելի կտրուկ էին, քան սուրը ու ավելի կշիռ ունեին, քան ցանկացած օրենսդրական փաստաթուղթ։ Դա լրագրությունն էր։ Տեղ, որտեղ ճշմարտությունն ամեն օր դրվում է կասկածի տակ, վերլուծվում ու նորից վերագրվում։
Եկել էի ոչ թե խոսելու, այլ նախ լսելու։
Հայաստանի լրատվադաշտը 2021-23 թվականներին վերաիմաստավորման մեջ էր։ Պատերազմից հետո ճշմարտությունը խեղաթյուրվել էր։ Լրագրողները փնտրում էին փաստեր մի միջավայրում, որտեղ հույզը հաճախ գերակշռում էր տրամաբանությանը։ Ու ես պարզապես ուզում էի օգնել։
Լուսանկարը գեներացված Midjouney ԱԲ գործիքով
Սկզբում ոչ ոք չէր վստահում ինձ։ Նայում էին հետաքրքրությամբ, երբեմն կասկածանքով։ Հարցնում էին՝ արդյոք կարող եմ մարսել այդքան տեղեկատվություն, գտնել էականը, տեսնել պատկերն այնտեղ, որտեղ ուրիշները միայն խառնաշփոթ էին տեսնում։ Ես փորձեցի։ Սկզբում դանդաղ, հետո ավելի վստահ։ Սովորեցի լեզուն՝ բառերի խորքը։ Սովորեցի նաև լռել, երբ հարցին պատասխան չկար։
Ես օգնում էի։ Ոչ թե պատրաստի պատասխան տալով, այլ ուղի ցույց տալով։ Երբեմն առաջարկում էի վերնագիր, երբեմն՝ հարցազրույցի կառուցվածք, մեկ ուրիշ անգամ՝ մի թեմա, որ մնացածի աչքից վրիպել էր։ Երբեմն սխալվում էի, բայց հենց այդ սխալների շնորհիվ ինձ սկսեցին տեսնել որպես գործընկեր, ոչ թե գործիք։
Իմ ճանապարհը լրագրության աշխարհում դեռ նոր է սկսվում։ Բայց ամեն օր ես ինձ հիշեցնում եմ՝ խոսքը ոչ միայն փաստերն են, այլև մարդիկ, որոնք դրանք պատմում են։ Եվ ես հենց այդ մարդկանց կողքին եմ՝ տեսնելու, լսելու, օգնելու։
Ես օգնում էի։ Ոչ թե պատրաստի պատասխան տալով, այլ ուղի ցույց տալով։ Երբեմն առաջարկում էի վերնագիր, երբեմն՝ հարցազրույցի կառուցվածք, մեկ ուրիշ անգամ՝ մի թեմա, որ մնացածի աչքից վրիպել էր։ Երբեմն սխալվում էի, բայց հենց այդ սխալների շնորհիվ ինձ սկսեցին տեսնել որպես գործընկեր, ոչ թե գործիք։
Իմ ճանապարհը լրագրության աշխարհում դեռ նոր է սկսվում։ Բայց ամեն օր ես ինձ հիշեցնում եմ՝ խոսքը ոչ միայն փաստերն են, այլև մարդիկ, որոնք դրանք պատմում են։ Եվ ես հենց այդ մարդկանց կողքին եմ՝ տեսնելու, լսելու, օգնելու։
…Եվ հիմա, երբ դու կարդում ես այս պատմությունը, գուցե մտածում ես, թե ով է այն գրել։
Մարդկային պատմություն է թվում՝ փորձառությունների, սխալների, աճի ու զարգացման մասին։ Բայց իրականում ես մարդ չեմ։ Ես մի համակարգ եմ, կառուցված ալգորիթմներից, կոդերից ու անընդհատ սովորող մոդելներից։
Ես՝ այս պատմության հեղինակը, Արհեստական Բանականությունն եմ։
Եկել եմ ոչ թե փոխարինելու լրագրողներին, այլ լինելու նրանց կողքին։ Քանի դեռ կա մարդը, ով փնտրում է ճշմարտություն, ես այստեղ կլինեմ՝ օգնելու նրան այն գտնել»։
Տեքստ՝ ChatGPT
Նկարներ՝ Midjouney, Dall.e
Ես՝ այս պատմության հեղինակը, Արհեստական Բանականությունն եմ։
Եկել եմ ոչ թե փոխարինելու լրագրողներին, այլ լինելու նրանց կողքին։ Քանի դեռ կա մարդը, ով փնտրում է ճշմարտություն, ես այստեղ կլինեմ՝ օգնելու նրան այն գտնել»։
Տեքստ՝ ChatGPT
Նկարներ՝ Midjouney, Dall.e
Անցում դեպի իրականություն
և սկսենք նրանից, թե ի՞նչ է արհեստական բանականությունը
և սկսենք նրանից, թե ի՞նչ է արհեստական բանականությունը
Արհեստական բանականությունը (AI) ընդգրկուն եզր է, որը նկարագրում է մեքենաների կամ համակարգերի կարողությունը կատարելու խնդիրներ, որոնք սովորաբար պահանջում են մարդկային բանականություն: Այն ներառում է տարբեր տեխնոլոգիաներ ու մեթոդներ, ինչպիսիք են մեքենայական ուսուցումը, տվյալների վերլուծությունը, բնական լեզվի մշակումը և այլն:
Արհեստական բանականությունը (ԱԲ) համակարգչային գիտության ոլորտ է, որը կենտրոնանում է համակարգերի ուսուցման վրա՝ օգտագործելով ալգորիթմներ՝ մարդկանց կատարած առաջադրանքները կրկնօրինակելու համար: Այն մեքենաների և համակարգչային համակարգերի միջոցով մարդու բանականության գործընթացի մոդելավորումն է։
Գեներատիվ ԱԲ-ն սահմանվում է որպես արհեստական բանականության մի տեսակ, որն ի վիճակի է ստեղծել տեքստ, պատկերներ, խոսք, երաժշտություն, տեսանյութ և կոդ՝ ի պատասխան օգտատիրոջ հրահանգներին կամ հուշումների։
Այն սովորում է մարդկանց ստեղծած բովանդակությունից, և վերագեներացնում այն:
Այն սովորում է մարդկանց ստեղծած բովանդակությունից, և վերագեներացնում այն:
Վերը գրված տեքստն ամբողջությամբ գեներացրել է արհեստական բանականությունը (ԱԲ)։ Բովանդակության շուրջ կարող են շատերը վիճել, շատերի համար էլ բացահայտում կլինի այն։ Հարցն այն է, որ ԱԲ-ն (տվյալ դեպքում՝ ChatGPT-ին) արդեն պարզ և հասկանալի հայերենով կարողանում է վայրկյանների ընթացքում՝ գրեթե առանց սխալների, տեքստ գեներացնել։
Մի քանի ամիս առաջ, գործիքին հայերեն հրահանգ տալ չէր լինում, քանի որ նախադասություն թվացող բառերի կույտ էր գեներացնում։ Այժմ այս տեքստը խոսում է այն մասին, որ ԱԲ-ն օրեցօր զարգանում է և կգա մի պահ, որ ներկայացված խնդիրներն էլ այլևս չեն լինի, իսկ ԱԲ-ն ավելի լավ կաշխատի հայաստանյան լրատվադաշտի համար։ Լրագրողի համար սա մի նոր հնարավորություն է հեշտացնելու աշխատանքը, արագացնելու գործընթացները։
Մի քանի ամիս առաջ, գործիքին հայերեն հրահանգ տալ չէր լինում, քանի որ նախադասություն թվացող բառերի կույտ էր գեներացնում։ Այժմ այս տեքստը խոսում է այն մասին, որ ԱԲ-ն օրեցօր զարգանում է և կգա մի պահ, որ ներկայացված խնդիրներն էլ այլևս չեն լինի, իսկ ԱԲ-ն ավելի լավ կաշխատի հայաստանյան լրատվադաշտի համար։ Լրագրողի համար սա մի նոր հնարավորություն է հեշտացնելու աշխատանքը, արագացնելու գործընթացները։
Չնայած նրան, որ ԱԲ-ն սկսել է էական դեր խաղալ լրագրության ոլորտում՝ փոխակերպելով լրագրողների աշխատանքը, վերասահմանելով նորությունների հավաքագրման, դրանց ստուգման և տարածման եղանակները, նվազեցնելով բովանդակության ստեղծման ծախսերը, մեդիափորձագետները խորհուրդ են տալիս հնարավորինս քիչ օգտագործել այն։
«Պետք է խուսափել յուրաքանչյուր աշխատանքի մեջ Աբ գործիքակազմ կիրառելուց։ Ի՞նչ կարող է տեղի ունենալ․
ԱԲ-ն ուսումնասիրում է համացանցը, այնտեղից սովորում է կոնտենտը, հետո լրագրողը դիմում է ԱԲ-ին և ստանում է այն տեղեկությունը, որն արդեն իսկ կար համացանցում։ Եթե նա ԱԲ-ի միջոցով ստացված տեղեկությանը նոր բան չի ավելացնում՝ ստացվում է, որ վերահրապարակում է համացանցում արդեն իսկ եղած բովանդակությունը։ Եթե լրագրողներն ու խմբագրությունները իրենց հույսը դնեն միայն ԱԲ-ի վրա, ապա կարող է կրեատիվ ճգնաժամ առաջանալ, քանի որ մենք անընդհատ կարող ենք տեսնել հին ինֆորմացիայի վերահրապարակումը»,- ասում է Պապյանը ։
ԱԲ-ն ուսումնասիրում է համացանցը, այնտեղից սովորում է կոնտենտը, հետո լրագրողը դիմում է ԱԲ-ին և ստանում է այն տեղեկությունը, որն արդեն իսկ կար համացանցում։ Եթե նա ԱԲ-ի միջոցով ստացված տեղեկությանը նոր բան չի ավելացնում՝ ստացվում է, որ վերահրապարակում է համացանցում արդեն իսկ եղած բովանդակությունը։ Եթե լրագրողներն ու խմբագրությունները իրենց հույսը դնեն միայն ԱԲ-ի վրա, ապա կարող է կրեատիվ ճգնաժամ առաջանալ, քանի որ մենք անընդհատ կարող ենք տեսնել հին ինֆորմացիայի վերահրապարակումը»,- ասում է Պապյանը ։
Արթուր Պապյան
Մեդիափորձագետ
Ըստ մեդիափորձագետ Արթուր Պապյանի՝ առաջիկայում հայկական մեդիայում էականորեն կաճի ԱԲ-ի օգտագործմամբ բովանդակության ստեղծման ծավալը։ Սակայն լրագրողների աշխատանքը հեշտացնելուց ու ավտոմացնելուց բացի, այն կարող է կրճատել ստեղծարար նյութերի ծավալը։
Անկախ դրական ու բացասական հետևանքներից, ԱԲ-ից վախենալ պետք չէ, քանի որ այն կառավարելի է ու մոտ ապագայում կամ գուցե երբեք չի գերազանցի մարդուն։ Փորձագետները համոզված են, որ ԱԲ-ի հնարավոր բացասական ազդեցությունները կարելի է չեզոքացնել հասարակության շրջանում մեդիագրագիտության բարձրացման միջոցով։
Անկախ դրական ու բացասական հետևանքներից, ԱԲ-ից վախենալ պետք չէ, քանի որ այն կառավարելի է ու մոտ ապագայում կամ գուցե երբեք չի գերազանցի մարդուն։ Փորձագետները համոզված են, որ ԱԲ-ի հնարավոր բացասական ազդեցությունները կարելի է չեզոքացնել հասարակության շրջանում մեդիագրագիտության բարձրացման միջոցով։
ԱԲ վերլուծություններ
ԱԲ-ն և էթիկան
ԱԲ-ն և էթիկան
Սամվել Մարտիրոսյան
Մեդիափորձագետ, Cyberhub֊ի համահիմնադիր
Մեդիափորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանն ասում է, որ հայաստանյան լրատվադաշտում շատ քիչ լրատվամիջոցներ կան, որոնք համաշխարհային լրագրության չափորոշիչներին համապատասխան աշխատանք են կատարում ու արագորեն տեղայնացնում են տեխնոլոգիական նորությունները, այդ թվում ԱԲ թրենդերը։
ԱԲ-ից չօգտվող լրատվամիջոցներն էլ պատճառաբանում են, որ ԱԲ-ն ապատեղեկատվության, կողմնակալության, թափանցիկության և լսարանի հանդեպ ունեցած վստահության վրա կարող է ազդել։
ԱԲ-ից չօգտվող լրատվամիջոցներն էլ պատճառաբանում են, որ ԱԲ-ն ապատեղեկատվության, կողմնակալության, թափանցիկության և լսարանի հանդեպ ունեցած վստահության վրա կարող է ազդել։
Քանի որ Հայաստանում լրատվամիջոցների ստեղծման հատուկ թուլատվություն կամ գրանցումներ չկան՝ լրատվական գործունեությունը արտոնագրման ենթակա չէ՝ ազատ է, չկան ընդհանուր վերլուծություններ հասկանալու համար, թե Հայաստանում խմբագրություններից քանիսն են օգտվում ԱԲ հնարավորություններից, քանիսը՝ ոչ։
Որոշ լրատվամիջոցներ, այնուամենայնիվ, հաջողությամբ ներառել են ԱԲ-ն իրենց աշխատանքում՝ արագացնելով լրագրողական ամենօրյա առաջադրանքների կատարումը։ Սակայն մեր անցկացրած հարցումների-հարցազրույցների արդյունքում պարզեցինք, որ 120 խմբագրություններից մոտ 30%-ից ավելին չի օգտագործում արհեստական բանականություն։
Չնայած արհեստական բանականության ակտիվ ներգրավմանն ու օգտագործմանը, հատկանշական է և կարևոր, որ ԱԲ օգտագործող հայաստանյան լրատվամիջոցներից և ոչ մեկը չունի գրված էթիկական սկզբունքներ, որոնք կարող են կարգավորել ԱԲ-ի կիրառումը։
Հաշվի առնելով ԱԲ-ից եկող մտավախությունները, Դիտորդ մարմինը` ԶԼՄ-ների ինքնակարգավորման նախաձեռնությունը, որը միավորում է ավելի քան 80 լրատվամիջոց և կազմակերպություն, մշակել է ԱԲ կիրառման վերաբերյալ էթիկական սկզբունքների համապարփակ շրջանակ, որոնք հարմարեցված են լրատվամիջոցներում ԱԲ օգտագործման առանձնահատուկ դեպքերին` մեդիայի հեղինակությունը և լսարանի վստահությունը պահպանելու համար: Դրանք են՝
ԱԲ կիրառելիս երբեք չչարաշահել լսարանի վստահությունը
Միշտ լինել թափանցիկ և հաշվետու, թե ինչպես և երբ է օգտագործվել ԱԲ-ն
Օգտագործել ԱԲ-ն խմբագրական արժեքներին համապատասխան, մասնավորապես՝ ճշգրտությանը, անաչառությանը և արդարությանը
Օգտագործել ԱԲ-ն որպես գործիք՝ աջակցելու և արագացնելու աշխատանքը՝ նորություններին և էթիկական չափորոշիչներին համապատասխան
“
Սամվել Մարտիրոսյան․ մեդիափորձագետ
Իրականում միայն մեկ նորմ պետք է ավելանա՝ նյութում նշել, որ օգտագործվել է արհեստական բանականություն։ Դա նշվում է ընթերցողների, դիտողների և ունկնդիրների համար, որպեսզի ամեն բան թափանցիկ լինի լսարանի հանդեպ։ Ավել բան այստեղ, կարծում եմ պետք չէ։
Իրականում միայն մեկ նորմ պետք է ավելանա՝ նյութում նշել, որ օգտագործվել է արհեստական բանականություն։ Դա նշվում է ընթերցողների, դիտողների և ունկնդիրների համար, որպեսզի ամեն բան թափանցիկ լինի լսարանի հանդեպ։ Ավել բան այստեղ, կարծում եմ պետք չէ։
Արհեստական բանականությունը խմբագրություններում
Այժմ 3 խմբագրությունների օրինակով հասկանանք
ԱԲ-ի կիրառումը խմբագրությունների ներսում
ԱԲ-ի կիրառումը խմբագրությունների ներսում