ԱԲ-ն և փաստերի ստուգումը


Խորը կեղծիքները տեխնոլոգիական նոր մարտահրավերն են ստեղծում լրատվադաշտում, պահանջելով պաշտպանական և հակազդեցության մեխանիզմներ

«Civilnet»-ը առցանց հեռուստատեսություն է, որի լուսաբանման առանցքում Հայաստանում մարդու իրավունքների, ժողովրդավարության, տարածաշրջանային խաղաղության և Սփյուռքի խնդիրներն են։

Այս լրատվամիջոցում, արհեստական բանականության լեզվական մոդելները լրագրողներին օգնում են վերնագրեր ընտրելու հարցում, ինչպես դա տեղի է ունենում մի շարք միջազգային լրատվամիջոցներում, մասնավորապես՝ «BBC»-ում։ Չնայած օգտագործում են արհեստական բանականության գործիքներ, բայց նշում են, որ մարդկային գործոնն ու վերահսկողությունը համարում են առաջնային։

«Civilnet»-ը ունի CivilnetCheck կամ փաստերի ստուգման խումբ, ինչի շնորհիվ արագ կարողանում են բացահայտել կեղծ տեղեկատվությունները։
Հայաստանյան լրատվադաշտում արհեստական բանականության ակտիվ ներթափանցումից հետո, փաստերի ստուգման խումբը սկսել է զբաղվել արհեստական բանականությամբ ստեղծված կեղծ բովանդակության բացահայտմամբ։ Որպես օրինակ, «Արևի խավարման լուսանկարն իրական չէ» հոդվածում օգտագործվել է ԱԲ գործիք՝ բացահայտելու մեկ այլ ԱԲ գործիքով գեներացված կեղծ նկարը։

Անին նշում է, որ ԱԲ-ի հետ աշխատելիս նկատել է որոշ քաղաքական, կրոնական և խտրական այլ կողմնակալության դեպքեր։
Անի Գրիգորյան
Սիվիլնեթ խմբագրության փաստերի ստուգման թիմի խմբագիր

Անի Գրիգորյան
«Մեկ անգամ Claude.ai լեզվական մոդելին որոշեցի հարցեր տալ ամերիկյան քաղաքականության ուղղվածությամբ ու նկատեցի, որ ոնց էլ հարցնես, ինչ էլ հարցնես նա մեկ քաղաքական ուժի մասին ավելի հավատ ներշնչելով է խոսում, քան՝ մյուսի։ Կամ հարց ես տալիս, կապված իսլամական երկրների վերաբերյալ, բոլորին ասոցացնում է տերորիզմի հետ։ Հիմա այս գործիքը սովորել է համացանցում եղած ինֆորմացիայի հիման վրա, էլ ինչ անի»,- ասաց Անի Գրիգորյանը։
Ապատեղեկատվության ետևում կանգնած են հզոր կազմակերպություններ՝ զգալի մարդկային, ֆինանսական և տեխնոլոգիական ռեսուրսներով։ Եվ այս կառույցները, հաճախ ավելի լավ են պատրաստված ու ապահովված, քան այն անձինք կամ կազմակերպությունները, որոնք փորձում են պայքարել դրա դեմ։
Բացի այդ, կեղծ տեղեկություն ստեղծելու միջոցներն արագ զարգանում են և արհեստական բանականության զարգացումն էլ ավելի է խորացնում այն։

Ապատեղեկատվություն ստեղծողներն ավելի հմտորեն են օգտվում սոցիալական մեդիայի ալգորիթմներից և արդյունավետ ռազմավարություններ մշակում՝ լայնորեն տարածելու այդ բովանդակությունը։ Այս պայմաններում փաստերի ստուգմամբ զբաղվող հարթակները հաճախ չեն էլ հասցնում անդրադառնալ բոլոր ապատեղեկատվություններին։
Որոշ ժամանակ առաջ համացանցում տարածվել էր կեղծ տեսանյութ, որում իբրև «Ազատություն» ռադիոկայանի լրագրողը հայտնում է, թե սպանվել է հայտնի բժիշկ Արտավազդ Սահակյանը, այն բանից հետո՝ երբ պատմել է «հրաշագործ» դեղամիջոցի մասին:

Իրականում Արտավազդ Սահակյանը չէր սպանվել և «հրաշագործ» դեղամիջոց չէր գովազդում, դա հերթական կեղծ տեսանյութն էր՝ չարագործների կողմից և ԱԲ-ի միջոցով գեներացված։
Տեսանյութում օգտագործվել են լրագրող Անուշ Մկրտչյանի, վիրաբույժ Արտավազդ Սահակյանի ձայների և պատկերների կրկնօրինակները։

#CivilNetCheck-ի ուսումնասիրությունը ցույց է տալիս, որ հաղորդավարի, ոստիկանի և բժշկի մասնակցությամբ բնօրինակ տեսանյութերը հրապարակվել են դեռ տարիներ առաջ։ Սահակյանի կադրերը վերցված են Հանրային հեռուստաընկերության 2018-ի փետրվարի ռեպորտաժից, որտեղ նա պատմում էր վիրաբույժների աշխատանքի մասին:
Կարևոր է նշել, որ տվյալ դիփֆեյքերը Սիվիլնեթի փաստերի ստուգման թիմի անդամները բացահայտել են արհեստական բանականության գործիքներ օգտագործելով։

Անին բարձրաձայնում է, որ մեդիայի ներկայացուցիչները չեն տիրապետում արհեստական բանականության գործիքների հետ աշխատելու հմտություններին։ Շատերը կարծում են, որ կարող են ուղղակի մեկ նախադասությամբ հրահանգ տալ, և ստանալ իդեալակ պատասխան, ո՛չ, դա բավական չէ։ Պետք է շատ ավելին, պետք է տալ ավելի մանրամասն հրահանգ՝ թե ինչ ես ցանկանում, ինչն է կարևոր, ինչ չափորոշիչներով ես դու աշխատում, և միայն այդ դեպքում արհեստական բանականությունից կստանաս շատ ավելի որակյալ տեքստ կամ բովանդակություն։

Սա կարևոր ուղղություն է, որովհետև արհեստական բանականությունը, հատկապես Հայաստանում, նոր է։ Հետևաբար կարևոր է նաև, որ լրագրողները իմանան ինչպես ճիշտ օգտվել ԱԲ-ից, ինչ կարգադրություններ տալ և ինչպես համագործակցել այդ գործիքի հետ։
Ո՞վ է պատասխանատվություն կրում ԱԲ-ով գեներացված
ապատեղեկատվության համար
  • Եվ հարց է առաջանում, ո՞վ է պատասխանատվություն կրում այս ամեն ամենի համար՝ արհեստական բանականությու՞նը, լրագրո՞ղը, խմբագի՞րը, թե՞ խմբագրությունը։
Եթե հարցին մոտենանք մակերեսորեն, բոլորս էլ կպնդենք, որ մեղավորը ԱԲ-ն է և դրա ետևում կանգնած մարդիկ։
Սակայն, իրականում դա արհեստական բանականության պատասխանատվությունը չէ, որովհետև եթե այն տպվում կամ հրապարակվում է մեդիայում, դա արդեն խմբագրության պատասխանատվություն է, քանի որ յուրաքանչյուր խմբագրություն որևէ տեղեկատվություն հրապարակելուց առաջ պարտավոր է այն ստուգել։ Դրա աղբյուրը կլինի արհեստական բանականություն, թե որևէ մեկը այլ կայք, ամեն դեպքում պատասխանատվությունը այն խմբագրության վրա է, որը հրապարակում է նման նյութեր։
Խմբագրություններն այս հարցում չեն կարող խուսափել, քանի որ կա անվան պատասխանատվություն։ Եթե խմբագրությունը ապատեղեկատվություն կամ կեղծ լուր է հրապարակում, դա որոշակի չափով ազդում է խմբագրության վարկանիշի, հեղինակության վրա։ Այդ պատճառով յուրաքանչյուր լրատվամիջոց պետք է ամեն ինչ անի, որպեսզի հրապարակի ստուգված տեղեկատվություն։ Եթե հրապարակում է կեղծված տեղեկատվություն կամ ապակողմնորոշող տեղեկատվություն, դա ազդում է նաև լսարանի հանդեպ ունեցած վստահության վրա, ինչն արդեն խմբագրության ներքին հարցն ու պատասխանատվություն է։

Ըստ մեդիափորձագետ Սամվել Մարտիրոսյանի, այստեղ, նաև հեղինակային իրավունքի հարց է առաջանում, և այդ հարցը ցավոք դեռ ամբողջ աշխարհում լուծում չի ստացել․


Այս և նմանատիպ հարցերից խուսափելու համար պետք է բարձրացնել մեդիագրագիտության մակարդակը հասարակության մեջ։

Անհնար է խուսափել ԱԲ-ի կեղծ տեսանյութերից, սխալ տեղեկատվությունից, ֆիշինգներից, բայց, երբ հասարակությունը մեդիագրագետ դառնա, սովորի 2-3 քայլով ճշտելու ինֆորմացիան, այդ ժամանակ որքան էլ ԱԲ-ն գա ու գնա, ամեն բան այդքան բարդ չի լինի։
Անի Գրիգորյան
Սիվիլնեթի փաստերի ստուգման թիմի խմբագիր
Իսկ մեդիագրագիտության մակարդակը բարձրացնելու համար, առաջինը պետք է կրթվեն հենց մասնագետները, որոնք աշխատում են այդ ծրագրերով։ Քանի որ լրատվադաշտի զգալի հատվածը դեռևս չի կիրառում արհեստական բանականություն, իսկ այս տեխնոլոգիաները շատ մեծ արագությամբ են զարգանում, ցանկալի կլիներ, որ լրատվամիջոցները մտածեն իրենց աշխատակիցների համար դասընթացներ կազմակերպելու և նրանց՝ արհեստական բանականության հետ աշխատանքի ձևերն ու համագործակցելու ուղիները սովորեցնելու ուղղությամբ:
All text, photo, and video materials belong to their owners and are for demonstration purposes only. Please do not use them in commercial projects.