Ներառականության ապահովումը ՀՀ բարձրագույն կրթության ոլորտում. իրավական կարգավորումներ



Հայաստանում ներառական կրթությունը հիմնականում կենտրոնացած է նախնական և հանրակրթական մակարդակներում, մինչդեռ բարձրագույն կրթության ոլորտում զարգացումն առայժմ սահմանափակ է։ Թեպետ ՀՀ կրթության ոլորտում գործող օրենքներն ընդհանուր առմամբ ներառական կրթությունը ճանաչում են որպես արժեք (օրինակ՝ ՀՀ «Կրթության մասին» և «Բարձրագույն կրթության և գիտության մասին» օրենքները), սակայն բուհերի համար պարտադիր պահանջներ գրեթե չկան, որոնք կերաշխավորեն ներառական միջավայրի ստեղծումը։


ՀՀ կառավարության 2023թ. մարտի 16-ի N 351-Լ որոշմամբ նոր ՝ «ՀՀ բարձրագույն կրթության և գիտության զարգացման ռազմավարությունը մինչև 2030 թվականը», անդրադառնում է ներառականության ապահովման անհրաժեշտությանը, բայց միայն հպանցիկ է ընդգծում այն՝ առանց կոնկրետ քայլերի և ժամկետների։

․․․«համընդհանուր ներառական սովորողակենտրոն կրթական միջավայրի ստեղծում»․․․

Հայաստանը 2010 թվականին վավերացրել է ՄԱԿ-ի «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիան, որն իրավաբանորեն պարտավորեցնող միջազգային փաստաթուղթ է։ Այն միտված է պաշտպանելու հաշմանդամություն ունեցող անձանց՝ կրթության հասանելիության իրավունքը։ Կոնվենցիայից բխող պարտավորությունների կատարման նպատակով Հայաստանի կառավարությունը 2017 թվականին հաստատել է «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման» համալիր ծրագիրը, որի շրջանակում նախատեսվել են կրթական ոլորտի մի շարք կարևոր բարեփոխումներ։
Բուհերում ներառական կրթության զարգացումը խթանելու համար իրականացվող ծրագրերն ու նախաձեռնություններն ընդգրկված են ՀՀ կառավարության 2021-2026 թվականների գործունեության միջոցառումների ծրագրում՝ հաստատված ՀՀ կառավարության 2021թ. նոյեմբերի 18-ի որոշմամբ։

Բուհերի մասնաբաժինը, որոնք ապահովված են կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող ուսանողների համար նվազագույն անհրաժեշտ ֆիզիկական միջավայրի խելամիտ հարմարեցումներով (թեքահարթակ, սանհանգույց, վերելակ, տեսողական խնդիրներ ունեցողների համար նախատեսված գրականություն և այլն), պետք է մինչև 2030 թվականը հասցվի 50 տոկոսի։

Բարձրագույն կրթության ոլորտում ներառականության ապահովումը Հայաստանում մնում է հրատապ և համակարգային մոտեցում պահանջող խնդիր։ Չնայած ռազմավարական փաստաթղթերում ներառականության անհրաժեշտությունը շեշտադրվում է, հստակ քայլերի, ժամանակացույցերի և իրականացման մեխանիզմների բացակայությունը խոչընդոտում է դրական տեղաշարժերը։ Ներառական միջավայր ստեղծելու համար անհրաժեշտ է ոչ միայն քաղաքական կամք, այլև համակարգային բարեփոխումներ՝ սկսած նախադպրոցական կրթությունից մինչև բարձրագույն կրթություն։ Հաշմանդամություն ունեցող անձանց կրթության իրավունքի լիարժեք իրացումը հնարավոր կլինի միայն այն դեպքում, երբ յուրաքանչյուր կրթական հաստատություն ունենա հստակ մշակված ներառական քաղաքականություն և համապատասխանող գործնական միջոցառումներ: